Wat is polarisatie?

Polarisatie kan ontstaan tussen een groot aantal groepen in de samenleving, waarbij deze groepen op uiteenlopende wijzen zijn te definiëren. Zoals op basis van:

• etnisch-culturele-religieuze verschillen
• lokale/nationale oriëntatie versus ‘kosmopolieten’
• randstad versus niet stedelijke gebieden
• arm en rijk
• hoog- en laagopgeleid
• links of rechts

Polarisatie kan ook ontstaan vanuit groepen burgers ten opzichte van overheid en instituties. Dit wordt soms ook ‘witte woede’ genoemd. Kennisplatform Inclusief Samenleven focust zich op de polarisatieprocessen waarbij etnisch-culturele-religieuze scheidslijnen direct of indirect een rol spelen.

Wanneer is polarisatie ongewenst?

Polarisatie kan productief zijn om een verandering in de samenleving op gang te brengen. Soms is polarisatie nodig om botsende standpunten, scheidslijnen of conflicterende belangen helder te maken. Maar als een polarisatieproces te lang doorgaat of als tegenstellingen te veel op de spits worden gedreven, raakt de samenleving verdeeld. We spreken van ongewenste polarisatie, als het polarisatieproces leidt of dreigt te leiden tot conflicten tussen groepen, segregatie of het verdwijnen van de ruimte voor genuanceerde meningen.

Hoe ontstaat polarisatie?

Er is een groot aantal mogelijke oorzaken en risicofactoren. In media en politiek gaat polarisatie vaak over ‘grote’ thema’s, zoals immigratie en religie. Maar in buurten, op scholen en op het werk ontstaat polarisatie vaak juist door kleine dingen, zoals ongemak, onzekerheid in de omgang tussen groepen of kleine irritaties over gedrag. In wijken met een grote diversiteit aan culturele achtergronden kunnen mensen zich vervreemd van elkaar voelen, omdat ze elkaars gedrag en intenties niet goed begrijpen en elkaar niet durven aan te spreken. Omgangsvormen tussen bevolkingsgroepen kunnen hierdoor geleidelijk aan verslechteren.

Doordat de twee uiterste groepen steeds feller van zich laten horen, voelt het midden zich gedwongen een keuze te maken

Hoe ziet polarisatie eruit?

Bij polarisatie ontstaan er twee groepen met een tegengestelde mening: de ‘polen’. In het maatschappelijk debat is vaak aandacht voor de uitgesproken opvattingen van de polen. Het grootste deel van de mensen zit echter ergens in het midden. Deze groep wordt ook wel het ‘stille midden’ genoemd en is divers. Zo zijn er in het midden mensen die genuanceerd over een kwestie denken, maar ook mensen die erover twijfelen of die de kwestie onverschillig laat. De polen oefenen druk uit op het ‘stille midden’ om een kant te kiezen. Ze proberen niet zozeer om elkaar te overtuigen, maar om deze middengroep mee te krijgen. Doordat de twee uiterste groepen steeds feller van zich laten horen, voelt het midden zich gedwongen een keuze te maken. Hierdoor neemt het aantal mensen aan de beide polen toe en verdwijnt het ‘stille midden’ en daarmee de ruimte voor nuance; mensen nemen steeds extremere standpunten in.

Wat kan jij doen tegen ongewenste polarisatie?

KIS maakte verschillende handreikingen en publicaties om professionals, beleidsmakers en andere burgers te helpen polarisatie te signaleren, te begrijpen en te verminderen. Bekijk hieronder een aantal voorbeelden.

Theorieën en aanpakken van polarisatie

KIS heeft in kaart gebracht welke wetenschappelijke theorieën en praktijkaanpakken toepasbaar zijn voor preventie van- en omgaan met ongewenste polarisatie. Deze publicatie is bedoeld voor gemeenten en sociaal- en veiligheidsprofessionals, zoals handhaving, jongerenwerk, opbouwwerk, die meer kennis willen hebben over wat werkt bij het verminderen van ongewenste polarisatie.

E-learning: polarisatie herkennen, aanpakken en voorkomen

Hoe kan polarisatie in wijken worden tegengaan? KIS ontwikkelde een e-learning voor wijkprofessionals, beleidsmakers én buurtbewoners om ongewenste polarisatie te herkennen, aan te pakken en te voorkomen.

Polarisatie onder jongeren in niet-stedelijke gebieden

Polarisatie in niet-stedelijke gebieden verschilt wezenlijk van die in de Randstad. KIS onderzocht hoe jongeren in niet-stedelijke gebieden aan gepolariseerde denkbeelden komen, hoe jongerenwerkers omgaan met polarisatie en extreme ideeën onder jongeren, en wat hebben zij nodig om dit effectief aan te kunnen pakken.

Handreiking: Van polarisatie naar verbinding in buurten

In deze praktische handreiking staat een stappenplan met checklists en adviezen om te komen tot een effectieve analyse van polarisatie en een keuze voor passende interventies. Naast dat de problematiek in kaart gebracht is (vormen van polarisatie, oorzaken, betrokken groepen, locaties, fasen) geeft de handreiking ook handvatten voor oplossingen.

Bezorgdheid en veerkracht

Hoe denken Nederlanders nu echt over het integratiedebat? Onderzoekers van KIS spraken intensief met zeventig Nederlanders over hun ideeën, opvattingen en ervaringen omtrent mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond dan zijzelf.

Boze burgers

Zwarte Piet, de komst van vluchtelingen of een nieuw asielzoekerscentrum in de wijk zijn onderwerpen waarbij voor- en tegenstanders vaak lijnrecht tegenover elkaar staan. Ook gemeenten signaleren toenemende wij-zijgevoelens, vooral wanneer het gaat over de multiculturele samenleving. Hoe kunnen gemeenten omgaan met zogenoemde 'boze burgers'? En welke interventies kunnen zij daarvoor inzetten?