Wat worden de maatschappelijke trends in 2016?

Het accent verschuift van opvang naar integratie
Marjan de Gruijter, programmaleider Kennisplatform Inclusief Samenleven

‘Door de komst van grotere groepen vluchtelingen stond 2015 in het teken van opvangvraagstukken. In 2016 komt het accent meer te liggen op de vraag wat nodig is voor een succesvolle integratie van statushoudende vluchtelingen in de Nederlandse samenleving. De verantwoordelijkheid van integratie wordt niet alleen bij vluchtelingen zelf gelegd, maar wordt ook vanuit de ontvangende samenleving belicht. Het beleid en instrumentarium om de integratie van vluchtelingen te bevorderen, wordt in 2016 sterk uitgebreid.’

De diversiteit van de islam uit zich steeds helderder
Jan Jaap de Ruiter, arabist aan Tilburg University

'We krijgen in 2016 meer dan ooit te maken met een ideologische strijd rond de beeldvorming van de islam.'

‘In 2016 zullen we zien dat het debat over moslims twee kanten opgaat. We hebben hier te maken met een ontwikkeling die al eerder is ingezet. Wie de berichtgeving over islam en moslims volgt, komt in eerste instantie tot de conclusie dat deze weinig genuanceerd is en vooroordelen bevestigend. Maar er is ook sprake van een onderstroom waarin met name moslims zelf zich in alle kleuren die ook zij hebben uiten. De diversiteit van de islam en dus van moslims uit zich steeds helderder in die onderstroom en zij vormt daarmee een concurrerend beeld met de tamelijk negatieve bovenstroom. Het is mijn hoop en verwachting dat genoemde onderstroom steeds zichtbaarder gaat worden. We zullen in 2016 dus meer dan ooit te maken krijgen met een ideologische strijd rond de beeldvorming van de islam. De vraag welk beeld uiteindelijk prevaleert, zal ook in 2016 niet beantwoord worden, want de markt van de beeldvorming van de islam zal uiterst grillig blijven.’

Foto: Flickr, VluchtelingenWerk Vlaanderen

We moeten rekening houden met een verscherping van standpunten
Hans Boutellier, wetenschappelijk directeur Verwey-Jonker Instituut en bijzonder hoogleraar Veiligheid en Burgerschap

‘Ik denk dat we voor 2016 helaas rekening moeten houden met een verscherping van standpunten. Dat heeft te maken met toenemende diversiteit in achtergronden, belangen en sentimenten. We beleven radicale tijden. Het hameren op gedeelde waarden en normen heeft in die situatie niet veel zin, of kan zelfs averechts werken. Het komt erop aan verschillen tussen mensen, groepen en standpunten te leren kennen, te accepteren dat ze er zijn en ze met elkaar in gesprek te brengen. Dat is geen zoetsappige oproep tot dialoog, maar een appèl om tot systematisch beleid te komen: les in levensbeschouwingen in het onderwijs, grotere inzet van wijkpolitie die contact maakt, stelselmatig tegengaan van discriminatie op de arbeidsmarkt en in de samenleving, meer aandacht voor bejegening van anderen en zo kan ik doorgaan. Spannende tijden behoeven breed diversiteitsbeleid!’

Nog meer eigen initiatieven rondom vluchtelingen
Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie

‘Wat betreft de discussies rondom vluchtelingen zie ik meer dan ooit dat diverse groepen het heft in eigen handen nemen en met bijzonder mooie initiatieven komen. Dit zal de trend zijn in 2016; daarom is het van groot belang dat de deze initiatieven niet onnodig belemmerd worden door bureaucratische regels die vooral status quo in stand willen houden. Politiek, media en alle organisaties met nodige middelen zouden deze initiatieven bij moeten staan zodat ze een collectief kunnen vormen als alternatief voor de huidige negativiteit en de groei van het populisme.’

In 2016 worden we nog vele malen wakker geschud
Hans Werdmölder, cultureel antropoloog en criminoloog

‘In 1984 schreef de columniste Renate Rubinstein het volgende: ‘Een probleem niet onder ogen zien maar het bedelven onder hypocrisie, daarin is links tegenwoordig nog sterker dan rechts.’ In het huidige debat over integratie kunnen we niet meer spreken van ‘linkse’ of ‘rechtse’ standpunten. De trend van verhulling en versluiering bestaat echter nog steeds, zo nu en dan onderbroken door een schokkende gebeurtenis. Zo’n gebeurtenis noem ik een wake-up call. Daarna is het meestal business as usual. Voor 2016 voorspel ik dat we nog vele malen zullen worden wakker geschud.’

Gemeenten gaan meer inspelen op behoeften van nieuwkomers
Bora Avrić, themacoördinator Nieuwe migratie van Kennisplatform Inclusief Samenleven

‘Uit onderzoek van Kennisplatform Inclusief Samenleven en de dialoogbijeenkomsten met Europese migranten die wij organiseerden, blijkt dat EU-migranten een grote behoefte aan informatie hebben. Deze informatie moet betrouwbaar zijn, toegesneden op hun situatie en in verschillende talen worden aangeboden. Dit zijn voorwaarden om goed gevonden en gebruikt te worden. Alhoewel wij de redenering hebben dat de groepen die nu naar Nederland komen erg verschillend zijn, hebben alle nieuwkomers wel te maken met dezelfde institutionele context in Nederland. Ze moeten weten hoe het schoolsysteem werkt, hoe je werk vindt et cetera. Met de toegenomen vluchtelingenstroom zal de behoefte voor informatie alleen maar groter worden. Ik verwacht dat gemeenten daar in 2016 meer op inspelen. Ze zullen ook wel moeten.’

Islamofobie staat hoger op de agenda
Sahar Noor, projectmedewerker Kennisplatform Inclusief Samenleven

‘Ik verwacht dat het thema islamofobie in 2016 meer besproken en geagendeerd zal worden. De angst voor moslims is na de aanslagen in Parijs toegenomen. Sterker nog, het is niet meer angst maar heeft zich ook vertaald in toegenomen dreiging, intimidatie en fysieke aanvallen op moslims in Nederland. De afgelopen maand alleen al zijn meerdere moslimvrouwen in het openbaar aangevallen door extreemrechtse individuen. Meerdere islamitische organisaties en instellingen, jongerenbewegingen en sociale media-accounts hebben dit gesignaleerd en geagendeerd. Islamofobie werkt zeer polariserend en zal discriminatie en maatschappelijke uitsluiting van moslims meer in de hand werken. Minister Asscher heeft terecht beloofd er volgend jaar onderzoek naar te doen, wat een goede en noodzakelijke actie is.

Meer aandacht voor de rol van ontvangende samenleving
Annemarie van Hinsberg, programmaleider Kennisplatform Inclusief Samenleven

‘Steeds meer onderzoeken tonen aan dat Nederlanders op grond van afkomst, huidskleur of religie tegen barrières aanlopen, hoe erg iemand ook probeert om zich ‘in te vechten’. Ik verwacht dat in 2016 erkenning voor structurele uitsluiting en discriminatie zal toenemen en daarmee ook de aandacht om dit aan te pakken.’

Verharding maatschappelijk klimaat slaat over op opvoeding
Trees Pels, bijzonder hoogleraar Opvoeden in de multi-etnische stad

‘De verharding in het maatschappelijke klimaat zal ook in 2016 moeilijk een halt toe te roepen zijn. Deze kan ertoe leiden dat migrantengezinnen zich (verder) terugtrekken uit de samenleving. Dit kan ook effect hebben op ouders als opvoeders: ze kunnen kinderen meer of minder bewust een verdedigende, afstandelijke of wantrouwige houding bijbrengen, met het risico daarmee bij te dragen aan de neerwaartse spiraal van verwijdering. Het belangrijkste tegengif is: investeren in verbindingen en open communicatie, bijvoorbeeld tussen ouders en mede-opvoeders op school en in de moskee, vanuit hun gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een positieve ontwikkeling van kinderen.’

Moslimjongeren laten meer van zich horen
Jamila Achahchah, themacoördinator Kennisplatform Inclusief Samenleven

'De uitdaging voor ons allen is om verbinding met elkaar te blijven zoeken'

‘2016 zal een zwaar jaar zijn voor jongeren met een niet-westerse achtergrond. Het debat rondom “autochtone” en “allochtone” Nederlanders verhardt zich, waardoor we nog waakzamer moeten zijn op discriminatie en uitsluiting. De weerbaarheid van deze jongeren komt onder druk te staan waarbij ze meer behoefte hebben om zich te verdiepen in hun wortels en religie. Tegelijkertijd hoor ik in mijn projecten en binnen mijn netwerken dat jongeren zich verbonden voelen met Nederland. Ze voelen zich Nederlands, maar voelen zich vaak ook een buitenstaander. Voor een aantal is dat reden voor opstandigheden, waar de eerste generatie zich als nieuwkomer meer bescheiden opstelde. In 2016 wordt deze opstandigheid goed benut en gezien door de samenleving. De participatie van de jongeren zal toenemen, verwacht ik. Moslimjongeren gaan islam als middel inzetten om te zorgen dat moslimjongeren in kwetsbare posities zich thuis voelen en inzetten voor Nederland. Zij maken het sociaal denken en de dieperliggende betekenissen van islam meer zichtbaar, in plaats van de zichtbare rituelen als kleding, voedsel, gebed en vasten. Door de inzet van deze jongeren hoop ik dat de angst voor de islam zal afnemen, maar ook het taboe om samen te werken met religieuze organisaties. De uitdaging voor ons allen is om verbinding met elkaar te blijven zoeken. Zoals van een van de jongeren zelf formuleerde: ‘2016 wordt een revolutiejaar voor jongeren, waarin het geluid van ons gehoord zal worden. Dit is ons land we gaan hiervoor, een land waarin ik mag zijn wie ik ben. We houden allemaal van Oranje.’

Biculturele jongeren grijpen terug naar etnische roots
Mehmet Day, onderzoeker Kennisplatform Inclusief Samenleven

‘Ik merk dat mede vanwege de verruwing van het maatschappelijk klimaat er een generatie ontstaat die een reactionaire houding ontwikkelt ten opzichte van de bredere samenleving. Door de verruwing grijpen deze jongeren terug naar hun etnische of religieuze achtergrond. De vraag is hoe gezond deze reactiviteit is voor zowel hun identiteitsontwikkeling als de religieuze beleving. In veel gevallen hoeft dat niet direct te leiden tot extremisme, maar de afstand die het mogelijk creëert tot de Nederlandse maatschappij is zorgelijk. Dit zijn jongeren die hier zijn geboren en getogen. Investeren in de empowerment van jongeren is daarom erg belangrijk.’