Wat worden de maatschappelijke trends en thema’s van 2019?

Maatschappelijke trends overstijgen natuurlijk een kalenderjaar. Toch is het einde van het jaar een mooi moment om te reflecteren en vooruit te kijken. Zet Nederland in 2019 bijvoorbeeld een stap verder in de discussie over Zwarte Piet? Of hebben we te maken met een heroplevend nationalisme? Zes experts waaronder Domenica Ghidei Biidu, Han Entzinger en Alexander Rinnooy Kan delen hun visie en inzichten.

Artikel
Algemeen

‘Het witte perspectief wordt minder dominant’
Miguel Heilbron, mede-oprichter van The Black Archives

‘Mensen, groepen en organisaties die werken aan antiracisme en antidiscriminatie winnen terrein. Maar er is nog een lange weg te gaan, toont onderzoek naar bijvoorbeeld discriminatie op de arbeidsmarkt en woningmarkt. In racisme en uitsluitingsmechanismen vandaag is nog steeds de erfenis van koloniale beelden en structuren zichtbaar. Nederland heeft onder andere honderden jaren een dominant discours gehad dat gebaseerd was op rassenleren over witte mensen als superieur en zwarte mensen als inferieur. Minister Stef Blok zei afgelopen jaar dat hij geen multicultureel land kent waar mensen vreedzaam samenleven en sprak over een genetische blokkade hiervoor. Schokkend te zien wat kennelijk nog leeft bij mensen die ons land en organisaties in onze samenleving leiden. Gelukkig bewijst Nederland steeds meer het tegendeel. De situatie van buitenstaanders die moeten 'integreren' in een dominante witte samenleving verdwijnt. Het witte perspectief wordt minder dominant, stemmen vanuit minderheidsgroepen worden meer gehoord. Met horten en stoten verandert het perspectief naar: hoe kunnen we met zijn allen één samenleving vormen waarin meerdere perspectieven mogelijk zijn? Een samenleving waarin we varen op een kompas van onder andere mensenrechten en gelijkwaardigheid, geldend voor iedereen.’

Bekijk ook onze best bekeken artikelen van 2018

‘We krijgen te maken met een heroplevend nationalisme, de ontwikkeling “eigen land eerst” zet door’
Han Entzinger, emeritus-hoogleraar Integratie- en migratiestudies

'De culturele kloof tussen groepen groeit terwijl ze in sociaaleconomisch opzicht steeds meer op elkaar gaan lijken'

‘Trends overstijgen natuurlijk een kalenderjaar. En er zijn vaak onvoorspelbare factoren die van invloed zijn op integratie en diversiteit. Krijgen we te maken met een economische crisis of niet? Breekt er een nieuwe vluchtelingencrisis uit, bijvoorbeeld als gevolg van de spanningen tussen Oekraïne en Rusland? Los daarvan: een trend, op macroniveau, die doorzet is het heroplevend nationalisme. Die trend is in heel Europa zichtbaar. In Nederland manifesteert Wilders zich natuurlijk al langer met dit thema, daar is nu Baudet met Forum voor Democratie bijgekomen. Ernstiger is misschien dat klassieke middenpartijen en partijen als de SP de retoriek “eigen land eerst” overnemen. In dat nationalisme, mede ingegeven door toegenomen onzekerheden op de arbeidsmarkt, zet men zich af tegen migrantengroepen. Ik vind dat een beangstigende ontwikkeling. Het sentiment lijkt bij die retoriek bovendien leidend te zijn en niet de feiten over de sociaaleconomische positie van migranten in de samenleving. Die verbetert namelijk steeds meer, neem bijvoorbeeld de arbeidsparticipatie. De culturele kloof tussen groepen groeit dus, terwijl ze in sociaaleconomisch opzicht steeds meer op elkaar gaan lijken. Dat is een paradox.’

 

Meer weten over polarisatie en verbinding?
Wat is polarisatie, hoe herken je het en wat kun je er tegen doen? En hoe kan de verbinding tussen mensen met verschillende culturele, etnische of religieuze achtergronden versterkt worden? Bekijk onze artikelen, publicaties en blogs hierover op de themapagina Polarisatie en verbinding.

 

‘Het Poldermodel als vehikel om de integratie van de grond te krijgen’ 
Alexander Rinnooy Kan, universiteitshoogleraar Economie en Bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam

‘Mijn wens is dat het Poldermodel in 2019 weer de credits krijgt die het verdient. Het is nu een haperende machine geworden, waar veel kritiek op is. Onterecht, in mijn ogen. Nederland heeft veel te danken aan het polderen. Het past bij onze mentaliteit en is me zeer dierbaar. Op veel vlakken staan groepen in de huidige Nederlandse samenleving lijnrecht tegenover elkaar. Ik noem de vastgelopen onderhandelingen over een nieuw pensioenstelsel. Werkgevers en vakbonden zijn in een patstelling terecht gekomen. Daar zouden we al polderend toch uit moeten zien te komen? Deze uitkomst kent alleen maar verliezers. Ook als het gaat om integratievraagstukken denk ik dat werkgevers- en werknemersorganisaties vaker samen om tafel zouden moeten gaan zitten. Op de werkvloer worden dit soort issues vaak heel pragmatisch opgelost. Daar kan het Poldermodel ook een positief vehikel zijn om processen op gang te krijgen. Het zou mooi zijn als dat binnen een jaar lukt. Ik ben optimistisch van aard, het zou moeten kunnen. Net als vorig jaar wens ik Nederland toe dat we het evenwicht terugvinden.’

poldermodel

‘De multiculturele samenleving is een feit en het is mainstream geworden, of we het willen of niet’
Domenica Ghidei Biidu, lid van de Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie (ECRI) en van de Raad van Advies van KIS

‘Ik wens Nederland toe dat het in 2019 op heel veel fronten een stap verder zet. Zoals bij de discussie over Zwarte Piet. De vraag zou niet meer moeten zijn óf er in Nederland racisme is, want dat staat buiten kijf. We kunnen beter met elkaar de schouders eronder zetten en het bestrijden. Niet door de ander weg te zetten, je kunt best de frustraties plaatsen en volgen van waaruit racisme wordt aangewakkerd. Maar het lost niets op en we moeten toch verder met elkaar. Of we het nu willen of niet; Nederland is een superdiverse samenleving. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) stelde dat deze zomer vast en wij in de grote steden zien en ervaren dat al jaren. We moeten dus met elkaar werken aan een inclusieve samenleving, waar plek is voor ons allemaal. Een (elite) discours vanuit een gedeelde werkelijkheid, gedeelde toekomst en verbondenheid is wat we nodig hebben. We kunnen niet meer terug. We moeten afrekenen met de negatieve stereotyperingen, die in de diepte van een ieder van ons sluimeren. Je mag het beestje ook best bij de naam noemen. Het vraagt van ons allemaal iets om te accepteren dat de brede inclusieve verscheidenheid de norm is.’ 

‘Het publieke debat raakt losgezongen van de realiteit’
Hans Boutellier, wetenschappelijk directeur Verwey-Jonker Instituut en bijzonder hoogleraar Veiligheid en Veerkracht

'Het besef dat ieder mens meerstemmig is in zijn opvattingen over diversiteit, zoals uit ons onderzoek blijkt, kan een brug slaan'

‘Mijn verwachting dat de acceptatie van de etnische diversiteit verder toe zou nemen in 2018, was misschien iets te positief. Alhoewel ik nog steeds denk dat het op de lange termijn die kant op gaat. Maar integratie is een proces dat met twee stappen vooruit gaat en dan weer met een achteruit. De laatste tijd zie ik steeds meer discrepantie ontstaan tussen de realiteit van de superdiverse samenleving en de – wat je zou kunnen noemen – symbolische orde. Dan gaat het over taal, met name op de sociale media. Daardoor dreigt het publieke debat volledig losgezongen te raken van de pragmatische realiteit. Dat zie je goed rond de gepolariseerde discussie over Zwarte Piet, die vooral in de sociale media wordt gevoerd, en vervolgens reële effecten krijgt. Mensen gaan op die kanalen – vaak anoniem – uit hun dak en vormen zo een voedingsbodem voor extreme uitingen op straat. De hooligans, die de intocht van Sinterklaas in diverse steden onveilig maakten, voelden zich gesterkt door de vuilspuiterij op Facebook en Twitter. De polarisatie op de sociale media sijpelt zo door in de realiteit. Groepen komen op sommige momenten dan echt letterlijk tegenover elkaar te staan. Dat is echt gevaarlijk. Het besef dat ieder mens meerstemmig is in zijn opvattingen over diversiteit– zoals uit onderzoek van ons blijkt –  zou een brug kunnen slaan. Probeer je te verplaatsen in de denkbeelden van je tegenstander, omdat die je niet helemaal vreemd zijn. Daarin zit vaak het begin van een oplossing.’

erasmusbrug

‘Maatschappelijk onrecht agenderen, leidt geleidelijk tot positieve verandering’
Annemarie van Hinsberg, programmanager KIS

'Wegkijken kan niet meer'

‘Vorig jaar constateerde ik dat met het oog op de openbare orde en veiligheid demonstraties steeds vaker verboden werden. Tegelijkertijd sprak ik de verwachting uit dat dit niet zou leiden tot zwijgen van ontevreden burgers en mensen die sociaal onrecht aan de kaak willen stellen. En zo is gebleken. Met als meest in het oog springende voorbeeld het doorgaand verzet tegen (en voor) Zwarte Piet. En niet zonder resultaat. Want langzaam zijn er nieuwe ontwikkelingen. Het debat heeft de pijn blootgelegd en nu moeten er keuzes gemaakt worden. Wegkijken kan niet meer. Waar bestuurders deze keuzes durven te maken, lijken zij de angel uit het debat te halen en stellen zij een nieuwe sociale norm. Amsterdam en Utrecht hakten de knoop door, zij lieten zien dat ook met een aangepaste Piet Sinterklaas een leuk kinderfeest is. En waar één schaap over de dam is volgen er meer. Andere steden volgen en inmiddels heeft 50 procent van de Nederlanders geen moeite meer met aanpassing van het uiterlijk van Piet.

Ook op ander terreinen tekent zich een dergelijke ontwikkeling af. Zo wordt al jaren gesproken over arbeidsmarktdiscriminatie. Sommigen ontkennen het bestaan hiervan, anderen berusten zich ermee en weer anderen vinden het geen probleem. Met groeiend bewijs uit onderzoek en volharding van maatschappelijke organisaties om dit op de kaart te blijven zetten, is het maatschappelijk (en politiek) debat verscherpt. Ook hier kunnen de ogen niet meer gesloten worden. In de uitzendbranche nam de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) mede naar aanleiding van het onderzoek van Radar duidelijk stelling in deze gevoelige thematiek. ABU verplichtte haar leden een actief antidiscriminatiebeleid te voeren. Daarmee stelde ze een duidelijke sociale norm: discriminatie mag niet getolereerd worden. Ik verwacht dat we in 2019 vaker zien dat het agenderen van maatschappelijk onrecht en durven voeren van een scherp debat hierover geleidelijk leidt tot positieve sociale verandering.’

 

Vond je dit interessant om te lezen?

Bekijk ook onze pagina's over vluchtelingen, polarisatie en verbinding of discriminatie.