‘We zetten veel te weinig vraagtekens bij een lege stoel in de klas’

‘Hoewel achterlating al veel langer voorkomt, hebben professionals en instanties pas sinds een paar jaar écht oog voor de ernst ervan’, zegt KIS-onderzoeker Eliane Smits van Waesberghe. Zij voerde samen met het LKHA het verkennende onderzoek uit en schreef een handreiking met tips en adviezen voor professionals om achterlating te voorkomen.

Opvoedproblemen

Het LKHA, dat samenwerkt met het ministerie van Buitenlandse Zaken om achtergelaten jongeren te helpen terug te keren naar Nederland, zag de afgelopen jaren dat achterlating vaak een gevolg is van problemen bij de opvoeding. Het verkennende onderzoek bevestigde dit. Diny Flierman, manager van het LKHA: ‘Voor ouders met een migratieachtergrond kan het ingewikkeld zijn om hun kinderen op te voeden in een andere cultuur dan waarin zij zelf zijn grootgebracht. Kinderen leren sneller de (nieuwe) taal, zijn mondiger, hebben andere omgangsvormen, normen en opvattingen. Als ouders de ontwikkelingen van hun kinderen niet meer kunnen bijbenen, ontstaan vaak de problemen. Ouders zijn dan soms bang om de grip te verliezen. Zij zien het achterlaten van hun kind in het buitenland, vaak in het land van herkomst, dan als laatste redmiddel.’

 Naar de handreiking 

Onmacht 

‘Soms is er wel hulpverlening aanwezig in het gezin, maar deze sluit dan vaak niet goed aan bij de wensen en behoeften van de ouders’, vertelt Flierman. ‘Uit onmacht kiezen ouders er dan voor hun kind achter te laten, zodat het in het buitenland de ‘juiste manieren’, passend bij de cultuur en het geloof van de ouders, kan aanleren.’ Ouders kunnen ook overgaan tot achterlating uit angst dat hun kind door hulpverleningsinstanties van hen wordt weggenomen. Of het gebeurt naar aanleiding van een gedwongen huwelijk.

Voorkomen 

‘De gevolgen voor jongeren die zijn achtergelaten in het buitenland zijn zo ernstig en ingrijpend dat het van groot belang is om achterlating te voorkomen’, zegt Flierman. ‘Ook als jongeren veilig terugkeren, staat hun leven op de kop. Minderjarigen kunnen niet terug naar hun ouders omdat die in ieder geval tijdelijk uit het gezag zijn gezet. Deze kinderen belanden in een pleeggezin of gaan naar een jeugdzorginstelling.’

Ouders zien achterlating vaak als laatste redmiddel bij opvoedingsproblemen

Flierman en haar collega’s krijgen sinds de start van het LKHA in 2015 jaarlijks steeds meer meldingen en vragen van professionals binnen. ‘Achterlating is een complex en onzichtbaar probleem, wat zich moeilijk in cijfers laat uitdrukken. Slachtoffers hebben vaak geen telefoon of toegang tot internet om alarm te slaan. Vanuit het LKHA hebben we de laatste jaren ingezet op het vergroten van de kennis van professionals over achterlating. Om achterlating te voorkomen is het van belang dat zij meer weten over de motieven van ouders om hun kind in het buitenland achter te laten’.

Kindermishandeling

‘Achterlating heeft heel veel negatieve gevolgen’, legt Smits van Waesberghe uit. ‘Het is voor jongeren een ontwrichtende ervaring. In de meeste gevallen worden zij onvoorbereid uit hun vertrouwde omgeving gehaald. Uit de omgeving waar ze zijn geworteld, waar ze naar school gaan en vrienden en vriendinnen hebben. Achterlating is een scherpe breuk in hun leven en de omstandigheden waarin ze in het buitenland terechtkomen dragen vaak risico’s met zich mee. Sommige jongeren krijgen te maken met armoede, verwaarlozing, psychische en fysieke mishandelingen of worden achtergelaten bij een ver familielid. Maar in sommige gevallen is met de familie niet goed afgestemd hoe zij deze jongere gaan onderhouden. Als opa, oom of tante vervolgens denkt ‘ik kan er geen extra persoon bij hebben’, moeten jongeren voor zichzelf zien te zorgen’.

Ook als jongeren veilig terugkeren, staat hun leven op de kop

In een dergelijk geval geldt achterlating in Nederland als kindermishandeling, in de vorm van verwaarlozing. ‘De gedachte dat we ons niet met achterlating moeten bemoeien omdat het een privékwestie zou zijn, houdt daarom geen stand’, benadrukt Smits van Waesberghe. ‘We moeten af van het idee dat achterlating 'achter de voordeur problematiek' is en we moeten veel meer vragen stellen als een stoel in de klas plotseling leeg blijft.’

Vraagtekens

Om achterlating te voorkomen bevat de handreiking een handig overzicht met tips voor professionals. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen deskundigen die werkzaam zijn binnen de opvoedondersteuning, het onderwijs en de hulpverlening. Volgens Smits van Waesberghe wordt er op het gebied van achterlating nog te veel gemist. ‘Soms hebben ouders een valse verklaring van de huisarts waarin staat dat hun kind niet meer naar school kan of geven zij aan dat hun kind nu naar een andere school gaat. Maar is dat werkelijk zo? Is er bijvoorbeeld een bewijs van inschrijving van de nieuwe school?’

We moeten van het idee af dat achterlating 'achter de voordeur problematiek' is

‘Professionals en vrijwilligers hoeven echt niet te bedenken wat ze precies moeten doen, benadrukt Smits van Waesberghe, ‘maar door alert te zijn op tekenen van mogelijke achterlating en tijdig het LKHA te informeren, kan zoveel leed voorkomen worden.’ Ook educatie van de jongeren zelf, zou een van de speerpunten voor de komende jaren moeten zijn. ‘De meeste jongeren die worden achtergelaten zijn compleet in shock als dit gebeurt’, zegt Smits van Waesberghe. ‘Uit ons onderzoek blijkt dat jongeren de achterlating vaak niet zien aankomen. Jongeren geven aan dat er op school, bijvoorbeeld in de mentorlessen of bij Maatschappijleer, meer aandacht voor zou moeten zijn.’

Culturele verschillen

Hulpverleners zoals professionals Centrum Jeugd en Gezin, medewerkers van sociale wijkteams en migrantenorganisaties kunnen het verschil maken. Aandacht voor culturele verschillen blijft daarbij cruciaal, benadrukt Flierman. ‘Als je met een westerse blik naar de relatie tussen jongeren en ouders met een migratieachtergrond kijkt, zie je vaak ‘normale’ spanningen tussen een opstandige puber en zijn ouders. Je kunt dan de conclusie trekken dat er niets aan de hand is. Maar vraag ook in die gevallen door.

Ervaringen delen 

Onderzoek wat er in de ouders omgaat en spreek de jongere ook alleen. Daarnaast is het belangrijk om vanuit opvoedingsondersteuning ouders uit te nodigen hun ervaringen met andere ouders te delen. Dit kan door samen te werken met migranten (zelf)organisaties die dialoogbijeenkomsten organiseren voor hun achterban. Zij hebben vaak het vertrouwen van ouders en bieden een goede plek om met ouders het gesprek aan te gaan. Het is belangrijk dat ouders zich gesteund weten bij de opvoeding van hun kinderen, juist om te voorkomen dat zij heropvoeding in het buitenland als enige oplossing gaan zien.’

Vermoedt u dat een kind of jongere in uw omgeving gedwongen is achtergelaten of teruggestuurd naar het buitenland of ouders/verzorgers dit overwegen? Volg dan de stappen van de Meldcode en schakel Veilig Thuis in. Eerst advies inwinnen bij het Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating kan ook.