Week tegen racisme: inleven, kennis opdoen en effectieve aanpakken

Kennis om een beter beeld te krijgen

Tips met als doel om een beter beeld te krijgen van racisme en wat het betekent in het dagelijks leven voor mensen die hier slachtoffer van worden:

• Boek: Racisme: over wonden en veerkracht. Dit boek gaat vooral in op wat de gevolgen zijn van racisme voor de slachtoffers. Op indrukwekkende wijze laat het boek zien dat racisme je hele leven kunt beïnvloeden. Het is niet zomaar iets dat je als slachtoffer kunt negeren. Schrijfster Naima Charkaoui laat dat zien met wetenschappelijke kennis maar maakt ook gebruik van eigen ervaringskennis.
• Boek: De goede immigrant. Een boek (samengesteld door Dipsaus Podcast) waarin mensen van migrantenafkomst op hun eigen manier en in hun eigen stijl vertellen over hoe het is om structureel van generatie op generatie te worden gezien als ‘de Ander’. Lees ook de blog van Hanneke Felten die daarover geschreven is.
• Documentaire: Verdacht. Verdacht is de eerste Europese documentaire gemaakt door Nan Rosens (Rosens Media) i.s.m. Controle Alt Delete over de impact van politiecontroles. In deze documentaire doen Nederlanders verslag van hun soms bizarre en onthutsende ervaringen met de politie, waarbij hun huidskleur hen tot verdachte maakt. De veertien geïnterviewden hebben uiteenlopende beroepen, verschillen in leeftijd en in afkomst maar hebben één overeenkomst: de politie wil regelmatig van ze weten wat ze hier doen. Verhalen over (fysieke) vernedering en uitgemaakt worden voor aapje komen voorbij. Verdacht is een indringende documentaire waarin de kijker ervaart hoe het voelt om bij voorbaat verdacht te zijn. Deze aanpak staat ook beschreven als goed voorbeeld in ons wat dossier discriminatie verminderen van KIS.
• Boek: De bananengeneratie: In dit boek beschrijft Pete Wu hoe hij als Chinese-Nederlander op allerlei manieren ongewild steeds herinnerd wordt aan zijn ‘anders zijn’. Door mensen die hem vragen waar hij nou echt vandaan komen bijvoorbeeld. De ervaringen van Pete Wu sluiten ook aan bij het KIS onderzoek over discriminatie van Nederlanders van Oost-Aziatische afkomst; het blijkt dat wekelijks te maken hebben met racisme, geen uitzondering is.
• Interview: Omgaan met racisme. Naar aanleiding van onderzoek van Juriaan Omlo interviewde Het Parool interviewde drie mensen over het racisme wat zij meemaken en hoe ze daarmee omgaan.

Bovenstaande ervaringskennis is in het bijzonder een aanrader voor mensen die zelf niet het slachtoffer zijn (geworden) van racisme, maar ook voor ieder ander interessant.

Discriminatie wordt sterk bepaald door sociale normen en is sociaal geconstrueerd

Achtergrondkennis

Daarnaast heb je tips die gaan over achtergrondkennis zoals over geschiedenis van racisme en hoe het nu nog speelt in onze samenleving:

• Boek: De slavernij in Oost en West: het Amsterdam onderzoek. Racisme heeft een lange geschiedenis in Europa. In dit boek over slavernij lees je meer over de historische achtergrond. Ook wordt duidelijk geschetst hoe racisme al eeuwenlang een onderdeel is van instituties, met economisch winstbejag.
• Oprah’s aflevering Blue eyes, brown eyes. in deze aflevering ‘uit de oude doos’ zie je hoe sterk discriminatie bepaald wordt door sociale normen. De deelnemers in de studio worden wijsgemaakt dat Oprah, haar crew en een uitgenodigde deskundige ervan overtuigd zijn dat mensen met blauwe ogen minderwaardig zijn aan mensen met bruine ogen. Gedurende de aflevering is te zien hoe verschillende mensen met bruine ogen daadwerkelijk gaan geloven in hun superioriteit. Het experiment (bedacht door Jane Elliot) laat zien hoe racisme sociaal geconstrueerd is: wanneer je denkt dat het normaal is en als je ziet dat anderen zich ook zo gedragen, dan ga je zelf geloven dat het waar is; zeker wanneer je in de bevoorrechte positie terecht komt.
• Boek Witte onschuld. De Nederlandse emeritus hoogleraar Gloria Wekker (2017) omschrijft in dit boek de ideologie van racisme, die al eeuwenlang speelt in Europa, als onderdeel van het Nederlandse ‘cultureel archief.’
• Boek Vijf eeuwen migratie. in dit boek van Jan en Leo Lucassen wordt duidelijk dat Nederland al eeuwenlang een migratieland is. Nederlanders zonder migratieachtergrond zijn er feitelijk gezien nauwelijks; alleen niet iedereen is bekend met de migratiegeschiedenis van zijn of haar voorouders. Een informatief historisch boek wat een goed beeld geeft van hoe migratie verlopen is de afgelopen eeuwen in Nederland.

Hoe vaak komt racisme voor?

Veel verschillende onderzoeken hebben uitgewezen hoe en hoe vaak racisme voorkomt. Een paar voorbeelden hiervan:

• Het SCP-onderzoek: Ervaren discriminatie. in dit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau zijn de ervaringen van Nederlanders met verschillende vormen van discriminatie in beeld gebracht.
• Praktijkstudies: Arbeidsmarktdiscriminatie. Door twee dezelfde cv’s te sturen naar een werkgever met alleen een andere naam, kun je inzicht krijgen in of en hoeveel meer kans iemand heeft om uitgekozen te worden op een sollicitatiegesprek. Er zijn verschillende onderzoeken op die manier gedaan. Bijvoorbeeld een studie van Blommaert en anderen, waaruit blijkt dat een Nederlandse achternaam 60% meer kans geeft om door de eerste ronde van een selectieproces heen te komen. Of een studie van Ramos en anderen, waaruit blijkt dat discriminatie in werving en selectie in Nederland veel meer voorkomt dan in Spanje.
• Fragment: De poppentest. Kinderen leren al op jonge leeftijd dat een lichte huidskleur beter is dan een donkere huidskleur, zo is bekend uit onderzoek. Dit is ook te zien in de poppentest uit de documentaire ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman.  
• Fragment: Fietst-test in Amsterdam. In 2014 is in een experiment uitgetest of huidskleur een verschil maakt bij het stelen van een fiets: komt iemand die ‘wit’ is hier makkelijker mee weg? Het antwoord blijkt volmondig ja. Het fragment is uit de film Zwart Als Roet van Sunny Bergman, de test is opgezet en gecoördineerd door Blikopeners en Gideon Everduim (Gikkels).

Het vergroten van inleving en empathie werkt tegen discriminatie

Wat is effectief in de aanpak en preventie van racisme?

In ons KIS-dossier wat werkt tegen discriminatie, hebben we een bundeling gemaakt van de wetenschappelijke kennis over wat werkt tegen verschillende vormen van discriminatie. Vier werkzame mechanismen zijn:

1. Het inzetten op het vergroten van inleving en empathie bijvoorbeeld door films, verhalen van gastsprekers of theater waarin je kijkt vanuit het perspectief van de persoon die gediscrimineerd wordt
2. Het inzetten op een verandering van sociale normen: duidelijk aangeven dat discriminatie niet oké is en wat dan wel wenselijk is
3. Het bewust worden van eigen vooroordelen en leren eigen vooroordelen en stereotypen onder controle te krijgen (let op: dit werkt alleen bij mensen die goed gemotiveerd zijn en goed zijn in zelfcontrole)
4. Counter stereotiep (flexibel en creatief) denken: als het ware omgekeerde stereotypen laten zien zonder dat mensen zich er bewust van zijn dat de bedoeling is om stereotypen te weerleggen

Lees meer in het dossier (pdf)

Dit is een kleine selectie uit kennis wat er vanuit KIS en van externen beschikbaar is.