Wereld Romadag: ‘Rom betekent mens, en het menszijn delen we allemaal met elkaar’

Ondanks kleine verbeteringen is de maatschappelijke positie van Roma en Sinti in Nederland nog steeds zorgelijk. Hoewel families vaak al generaties lang in Nederland leven, blijkt uit onderzoek dat het integratieproces niet moeiteloos verloopt. Met name op het gebied van onderwijs, arbeid, gezondheid en woonsituatie is er een achterstand ten opzichte van het gemiddelde in Nederland, legt onderzoeker Bard Briels van KIS uit. 

‘Veel van deze achterstanden lijken samen te hangen met de kwetsbare sociaaleconomische positie van Roma en Sinti waarbij uitkeringsafhankelijkheid en bestaansonzekerheid een grote rol spelen.’

Een van de uitkomsten van huidig onderzoek is dan ook dat er sinds het verschijnen van de Monitor Sociale Inclusie 2015, weinig veranderd is (bekijk hier de monitor van 2018). ‘Binnen alle thema’s zien we dat de meeste respondenten geen echte verandering ervaren in de ontwikkeling van de positie van Roma en Sinti’, aldus Briels.

Ontheemd

Ook persoonlijke worstelingen kunnen het integratieproces in de weg zitten, benadrukt schrijfster Felicita Vos. Vos is de dochter van een vader met ‘Roma-wortels’ en een Nederlandse moeder. Zij schreef verschillende boeken waarbij haar Roma-achtergrond regelmatig een rol speelt. Ook Vos heeft een persoonlijke strijd  gehad met haar achtergrond. 

‘Ik groeide op in twee totaal verschillende culturen. Aanvankelijk heb ik daar flink mee geworsteld. Want waar hoor je nu echt bij? Het ontheemd voelen en tegelijkertijd ruimte willen geven aan een cultuur waar een maatschappelijk stigma op rust en die beter voor de buitenwereld verzwegen kon worden, was niet makkelijk.’

‘Het was een zoektocht waarin ik heb leren jongleren met uitersten. Dat heeft mij als mens gesterkt om mijn plek in de wereld te vinden en mij zelfbewuster gemaakt. Ik ben gewoon wie ik ben. Ik vind dat je mensen op hun menszijn moet beoordelen.’ Vos ziet haar gemengde achtergrond nu juist als een verrijking. ‘Ik draag een extra cultuur met mij mee, dat zie ik als een toevoeging hoewel ik ook de schaduwkant ervan heb ondervonden. Maar, schaduw en licht horen bij elkaar. Het een gaat niet zonder het ander’.

Juist het zoeken naar een positieve balans tussen deze twee werelden is belangrijk, aldus Vos. Maar, dat kan een uitdaging zijn als een van die werelden niet altijd geaccepteerd wordt. ‘Door het stigma dat er kleeft aan het Roma-zijn schamen veel mensen zich voor hun identiteit. Het komt nog steeds voor dat zij daarom hun etnische achtergrond verzwijgen.’

Waar komt dit stigma vandaan? Vos: ‘Er is veel negatieve media-aandacht voor Roma en Sinti, maar dat is een eenzijdig beeld. De focus ligt vaak op de lagere sociaaleconomische klasse. De mensen die hoger op de maatschappelijke ladder zijn geklommen zijn hierin niet terug te vinden. Natuurlijk is het voor een deel waar, maar het heeft meer met de sociaal economische positie van mensen te maken dan met een representatief beeld van een etnische minderheid.’

Maar, benadrukt Vos, dat komt niet alleen door de ‘buitenwereld’. ‘De Roma-gemeenschap is erg gesloten en op zichzelf gericht. En onbekend, maakt onbemind.’

Het ontheemd voelen en tegelijkertijd ruimte willen geven aan een cultuur waar een maatschappelijk stigma op rust en die beter voor de buitenwereld verzwegen kon worden, was niet makkelijk.

Wantrouwen

Is er een oplossing? Vanuit beide kanten is meer openheid wenselijk, stelt Vos. ‘Er heerst veel wantrouwen niet alleen richting de Roma, maar ook vanuit de gemeenschap richting de Nederlandse maatschappij. Er is nog steeds geen stevige brug geslagen, maar ik zie een verschuiving. Voor de ene groep ligt het wat complexer dan voor de andere,  maar het is een begin.’

Dat er sprake is van wantrouwen, bevestigt onderzoeker Bard Briels. ‘Wantrouwen van Roma en Sinti gemeenschappen in Nederlandse overheidsinstanties en instanties in het algemeen is een knelpunt. Dat maakt de samenwerking heel moeilijk. Je moet blijven bouwen aan vertrouwensrelaties en dat is makkelijker gezegd dan gedaan.’

Hij noemt als voorbeeld dat het voor niet-Roma sociale professionals die het beste voor hebben met Roma en Sinti moeilijk is om toegang te krijgen deze groep. ‘Een project om jongeren toe te leiden tot de arbeidsmarkt kwam bijvoorbeeld niet van de grond omdat de Roma-leiders het niet vertrouwden.’

Belemmering

Briels: ‘Er is vaak sprake van een hiërarchische familiecultuur waarin de ouderen ‘toestemming’ moeten geven. Dat is een belemmerende integratiefactor. Het moet dus ook vanuit de groep zelf komen.’ Dat beaamt Vos: ‘Integratie is tweerichtingsverkeer. Vanuit de Roma-gemeenschap moet er ook een stap richting de buitenwereld worden gezet. Juist om het brandmerk door negatieve berichtgeving weg te nemen en te laten zien dat het eenzijdige beeld niet klopt’, aldus Vos.

‘In iedere samenleving heb je maatschappelijke gelaagdheden, zo ook in de Roma-gemeenschap. Maar, er zijn ook ontzettend veel hoogopgeleiden. Advocaten, tandartsen, maatschappelijk werkers. Mensen die Roma-zijn én meedoen in de Nederlandse maatschappij. Het zou goed zijn als zij naar voren stappen, hun etniciteit niet verzwijgen, maar juist uitdragen, waardoor een meer genuanceerd beeld kan ontstaan en zij ook een rolmodel voor anderen kunnen zijn.’

Felicita Vos

‘Niet als ieder ander’

Er is daarnaast is er een flinke slag te slaan voor de overheid, vult Briels aan. ‘Er is een verschil in uitgangspunten. Overheden die willen dat Roma en Sinti integreren benaderen hen als elk andere Nederlandse burger. Die aanpak werkt niet, blijkt uit onderzoek.’ 

Roma en Sinti vragen om een aparte doelgroep gerichte benadering, stelt Briels. ‘Kennis van de Roma-cultuur is daarbij essentieel. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie is de basis en daar moet veel tijd ingestoken worden.’ 

‘Accepteer als (lokale) overheid dat Roma en Sinti om een andere benadering vragen.’ Maar, dat wil niet zeggen dat je het moet accepteren als er zaken gebeuren die niet door de beugel kunnen, vervolgt Briels. ‘Probeer te zoeken naar intermediairs, sleutelfiguren die zowel door Roma en Sinti als door de lokale overheid, sociale professionals vertrouwd worden.’ De gouden tip? ‘Het is niet makkelijk, maar probeer het in ieder geval.’ 

Accepteer als (lokale) overheid dat Roma en Sinti om een andere benadering vragen.

Daarnaast zijn positieve rolmodellen hard nodig voor de jongere generatie, stelt Vos. ‘Bij veel jongeren heerst het idee: ‘Waarom zou ik mijn best doen? Iedereen kotst mij uit, omdat ik Roma ben’. Daarom is het voor deze jongeren belangrijk om te zien; als hij of zij het kan, dan kan ik het ook. Je moet mensen onder de arm nemen en bijvoorbeeld inzetten op onderwijs.’

De urgentie hiervan wordt inmiddels ook binnen de gemeenschap gezien, stelt Vos. ‘Er is een groep vrouwen die zich inzet en strijdt voor het juiste onderwijs.’ En dat is positief, want onderwijs blijkt de sleutel tot de integratie van Roma en Sinti, blijkt uit onderzoek van Briels. 

Het is verreweg het meest onderzochte thema als het gaat om de integratie van Roma en Sinti. ‘Een verbetering van deelname aan het (hoger) onderwijs én het creëren van een betere arbeidssituatie, zijn een belangrijke prioriteit als het gaat om de integratie van Roma en Sinti in Nederland’, aldus Briels.

‘De deelname aan en het afronden van het basisonderwijs gaat steeds beter: de meeste kinderen gaan naar school. Ook is de indruk dat deelname aan het voortgezet onderwijs toeneemt. Er gaan ook steeds meer jongeren naar ROC’s en langzaam gaan er steeds vaker Roma- en Sinti-jongeren naar het hoger onderwijs en ronden deze ook af.

Daarnaast is ook het wegnemen van onwetendheid van belang, stelt Vos. ‘Als ik vertel dat mijn vader Roma-wortels heeft, dan krijg ik de meest bizarre opmerkingen. Zo vragen mensen of mijn vader kon lezen of schrijven. Dan val ik bijna achterover. Mijn vader was ingenieur, een hoogopgeleid man Ook wordt er direct vanuit gegaan dat ik in een woonwagen ben opgegroeid.’

‘Dit laat zien hoe er over Roma gedacht wordt. Vaak is het niet eens slecht bedoeld, maar is het een teken van onwetendheid. Er zit zoveel meer achter deze rijke cultuur, die een getekende geschiedenis heeft. Ik wist als klein meisje al dat ik wilde schrijven, werelden wilde scheppen waarin mensen even kunnen verdwijnen, maar met Blauwe haren, zwarte ogen en Duivelsklauw wilde ik mijn vader, grootmoeder en de Roma-gemeenschap een stem geven.'

Ook nu nog geeft ze heel duidelijk een podium aan positieve rolmodellen in haar boeken. ‘Mensen die hun plek in de samenleving hebben verdiend, maar ook met trots hun etniciteit dragen. De schaamte moet wegnomen worden, durf te laten zien wie je bent en treedt elkaar met open armen tegemoet. Het woord Rom (enkelvoud van Roma, red.) betekent immers mens. En het menszijn delen we allemaal met elkaar.’