Zes tips voor het verminderen van moslimdiscriminatie

Dat er veel moslimdiscriminatie voorkomt, kan niet alleen afgeleid worden uit ervaringen maar ook uit experimenteel opgezet onderzoek: op je cv vermelden dat je actief bent in het bestuur van een islamitische organisatie vermindert de kans om uitgenodigd te worden op een sollicitatiegesprek aanzienlijk, zelfs als die ervaring relevant is voor de baan. Ook heb je minder kans om uitgenodigd te worden als je afkomstig bent uit een land dat als islamitisch wordt gezien. De vraag hoe moslimdiscriminatie effectief te verminderen is, is daarom een belangrijke. Hieronder volgen op basis van honderden wetenschappelijke internationale studies hiervoor zes tips.    

Tip 1: Versterk sociale normen tegen moslimdiscriminatie in onder andere het publieke domein  

Een sociale norm is de perceptie van mensen van wat typisch of wenselijk is in een bepaalde groep of situatie en is sterk van invloed op hoe mensen zich gedragen. Wanneer mensen denken dat de sociale norm is dat discriminatie niet hoort of niet mag, gaan ze in het algemeen proberen zich minder discriminerend te gedragen. Maar het werkt ook andersom: wanneer mensen denken dat discriminatie mag, gaan ze meer discrimineren (zie het Wat werkt dossier discriminatie verminderen).

De sociale normen tegen moslimdiscriminatie vragen om flinke versteviging. Dat kan door:

1. paal en perk te stellen aan moslim-discriminerende opmerkingen en gedrag. Dit is belangrijk op school, op de arbeidsmarkt, in buurten en wijken maar ook in het publieke debat. In de stad Graz in Oostenrijk is dit met succes toegepast in verkiezingscampagnes. Hate speech in verkiezingscampagnes, waaronder tegen moslims, werd niet getolereerd, zonder daarbij het principe van de vrijheid van meningsuiting aan te tasten. Vertegenwoordigers van verschillende betrokken partijen en organisaties namen zitting in een uitvoerend orgaan van de mensenrechtencommissie. Vervolgens heeft deze commissie een genuanceerde wetenschappelijke methodiek ontwikkeld en ingezet bij de monitoring van politieke campagnes, wat voor (politieke) neutraliteit en legitimiteit van de uitvoering zorgde. Ook zijn er sanctiemechanismen verbonden aan het beleid, wat ervoor zorgde dat politici zich aan de regelgeving hielden. Op deze manier is niet alleen een duidelijke sociale norm neergezet maar is deze ook streng bewaakt.
2. het uitlichten van vriendschappen tussen moslims en mensen die geen moslim zijn. Uit de wetenschap weten we namelijk dat wanneer mensen een vriendschap zien of kennen tussen iemand uit de eigen groep en uit de andere groep, dit vooroordelen kan verminderen; zelfs bij mensen die sterke vooroordelen hebben. Dus niet alleen bij het zelf aangaan van de vriendschap maar ook bij het getuige daarvan zijn, zijn er positieve effecten. Het uitlichten van deze vriendschappen kan via (a) films, series en boeken, via (b) campagnes en via het (c) onderwijs. Een voorbeeld is de interventie van Diversion ‘Gelijk=Gelijk’ waarin een islamitische, een joodse en een homoseksuele peer-educator samen laten zien vrienden te zijn.

Wanneer mensen een goed en warm contact aangaan met iemand over wie zij eerder vooroordelen hadden, vermindert dit vooroordelen

Tip 2: Stimuleer ontmoeting tussen moslims en niet-moslims  

Wanneer mensen een goed en warm contact aangaan met iemand over wie zij eerder vooroordelen hadden, vermindert dit vooroordelen. Zelfs mensen die sterke vooroordelen hebben over moslims kunnen door positieve ontmoetingen met moslims hun vooroordelen verminderen. Dat geldt voor volwassenen maar ook voor kinderen en jongeren. Zo komt uit onderzoek naar voren dat wanneer niet-islamitische jongeren meer en vaker persoonlijke contacten met moslims hebben, zij positiever denken over moslims. Niet-islamitische jongeren die met name oppervlakkige contacten hebben met moslims, noemen dit juist als reden om negatief te zijn over moslims. Diepgaande persoonlijke contacten tussen moslims en niet-moslims zijn dus nodig om moslimdiscriminatie tegen te gaan. In het artikel Contact stimuleren bij en tussen mensen die daar niet voor open staan: hoe doe je dat? worden een aantal strategieën genoemd om dat contact tot stand te brengen. 

Tip 3: Stimuleer, faciliteer en controleer op effectieve interventies binnen het onderwijs  

In het onderwijs wordt geschat door deskundigen dat zo’n twee derde van de interventies tegen discriminatie niet werkt of averechts werkt. Er wordt bijvoorbeeld vaak ingezet op bewustwording van eigen (onbewuste) vooroordelen, maar deze methode werkt niet bij kinderen en jongeren en kan zelfs vooroordelen en stereotypen versterken. Eisen stellen aan de kwaliteit en vooral effectiviteit van antidiscriminatie-interventies en daarop controleren, ligt daarom voor de hand. Er zijn namelijk ook aanpakken die wel werken. Een voorbeeld is jezelf inleven in mensen uit andere religieuze of etnische groepen. Dit vermindert vooroordelen en stereotypen, zo blijkt uit diverse onderzoeken (zie het Wat werkt dossier discriminatie verminderen). In een filmpje hebben we dit simpel uitgelegd. Ook is dit effectief in het verminderen van vooroordelen onder kinderen. Inleving en empathie stimuleren kan via het onderwijs door middel van:

1. lessen waarbij leerlingen luisteren naar het ervaringsverhaal van een gastspreker over moslimdiscriminatie en gestimuleerd worden zich hierin in te leven.
2. lessen met films, virtual reality of een theaterstuk waarin je kijkt door de ogen van iemand die moslim is en vanuit diens perspectief ervaart hoe het is om gediscrimineerd te worden omdat je moslim bent. In het bijzonder theater kan een effectief middel zijn om vooroordelen te verminderen en inleving te stimuleren. Er zijn hier positieve ervaringen mee als het gaat om LHBT-discriminatie verminderen in het mbo (programma van Theater AanZ). Vergelijkbare programma’s zouden dus opgezet kunnen worden als het gaat om het verminderen van moslimdiscriminatie.  

Belangrijk is dat de aanpak zich richt op verschillende sectoren: arbeidsmarkt, onderwijs, gezondheidszorg, woningmarkt, politie en justitie en wijken en buurten

Tip 4: Zorg voor zowel generiek als specifiek beleid  

Het verminderen van moslimdiscriminatie kan gecombineerd worden met het verminderen van andere vormen van discriminatie binnen één interventie. Tegelijkertijd is specifieke aandacht nodig omdat anders het gevaar dreigt dat het uiteindelijk niet gaat over moslimdiscriminatie en geleerde lessen rond discriminatie niet worden toegepast als het gaat om moslims. Om dit te voorkomen raden we aan om binnen de aanpak van discriminatie specifieke aandacht te hebben voor moslimdiscriminatie, net zoals voor andere veel voorkomende vormen van discriminatie (zoals anti-zwart-racisme). Belangrijk is ook dat deze aanpak zich richt op verschillende sectoren: arbeidsmarkt, onderwijs, gezondheidszorg, woningmarkt, politie en justitie en wijken en buurten. Logischerwijs zouden moslims actief betrokken moeten zijn bij het ontwikkelen van aanpakken tegen moslimdiscriminatie. Ze hebben namelijk ervaringskennis die cruciaal is in de aanpak.

Tip 5: Verminder zowel persoonlijke discriminatie als discriminatie vanuit instituties

Net als bij verschillende andere vormen van discriminatie die veel voorkomen, kent moslimdiscriminatie een persoonlijke variant (dus tussen verschillende mensen) en een institutionele variant (vanuit instituties). In dit laatste geval spreken we van institutioneel racisme. In met name het buitenland is er al meer bekend over wat werkt hiertegen. Aan te raden is voort te bouwen op en gebruik te maken van deze kennis in de aanpak van moslimdiscriminatie.  

Tip 6: Zet in op een evidence-based aanpak van (moslim)discriminatie op arbeidsmarkt en stagemarkt

De arbeidsmarkt is bij uitstek een sector waar moslims veel discriminatie ervaren. Dit zelfde geldt voor het zoeken naar een stage. De nieuwe wet die er mogelijk aankomt en die ervoor zorgt dat werkgevers de wettelijke verplichting krijgen om beleid te voeren gericht op het bevorderen van gelijke kansen bij werving en selectie is een belangrijke stap in de goede richting. Aandachtspunten hierbij zijn:

1. dat werkgevers de kans hoog inschatten op het moeten verantwoorden van hun beleid. Wanneer zij die kans klein inschatten, is de effectiviteit veel minder.
2. dat werkgevers moeten kunnen laten zien gebruik te maken van evidence-based aanpakken. Alleen een bewustwordingscursus verandert bijvoorbeeld weinig aan de processen binnen een bedrijf die kunnen zorgen voor uitsluiting en discriminatie.
3. dat er aandacht komt voor een veilige cultuur op de werkvloer en eerlijke promoties binnen het bedrijf. Dit wordt namelijk nog niet door de nieuwe wet gedekt.
4. dat ook stagediscriminatie wordt meegenomen. Een mogelijkheid is om aan werkgevers te vragen om te laten zien dat zij een procedure hanteren waarbij stagediscriminatie wordt voorkomen; bijvoorbeeld doordat de studenten worden geplaatst door de opleiding van hun leerwens of het hanteren van een geanonimiseerd formulier.

Met dank aan Hanan Nhass en Jeroen Vlug