Je gaat racisme pas zien als je het door hebt
'Ik herinner me nog goed hoe ik als een zwart jongetje van vier jaar door mijn moeder terechtgewezen werd omdat ik een witte man rechtstreeks had aangekeken toen hij mij aansprak. "Als je niet in de problemen wilt komen, doe dit dan nooit meer!", waren de strenge woorden die ze toen sprak. En dat heb ik tot ver in mijn volwassen bestaan dan ook niet meer gedaan. Nu, 68 jaar later, kijk ik elke witte persoon tijdens een gesprek wel direct in de ogen. Ik moet elke keer weer opnieuw iets overwinnen, maar wegkijken zal ik nooit meer doen.'
Dit was een van de vele reacties op de openingsvraag van de Keti Koti dialoogtafel: Wat maakt je bijzonder, anders of kwetsbaar? De zaal was even stil. Waar die lessen over discriminatie en onderdrukking vaak abstract en algemeen blijven, zo maakte dit persoonlijke relaas op invoelbare wijze duidelijk hoe die het leven en optreden van een volwassen man gedurende zijn hele leven op vergaande wijze hebben beïnvloed. Zo’n persoonlijk en emotioneel verhaal vormt dan ook een belangrijke aanvulling op die algemene lessen over het verleden. Een dergelijke persoonlijke ontboezeming heeft meer impact heeft dan menige geschiedenisles of onderzoeksverslag over de hedendaagse gevolgen van het slavernijverleden.
Meer dan de helft van de autochtone Nederlanders laat zich negatief uit over etnische minderheden
De komende jaren zullen we hopelijk meer leren over de trieste geschiedenis van het slavernijverleden en over de voortdurende effecten daarvan op onze globale samenleving. De VN heeft namelijk een International Decade for People of African Descent uitgeroepen die in december 2016 ook is gelanceerd in Nederland. Een van de redenen voor deze decade is dat zwarte mensen meer dan andere bevolkingsgroepen lijden onder allerlei vormen van discriminatie en racisme. De doorsnee Nederlander weet natuurlijk van het racisme waarmee Sylvana Simons te maken heeft, maar weet vaak niet hoe omvangrijk dergelijk racisme is. Meer dan de helft van de autochtone Nederlanders, zowel met een lage als hoge opleiding, laat zich negatief uit over etnische minderheden, zo blijkt ook weer uit recent onderzoek van de Radboud Universiteit. Voorlichting, onderwijs en publiek debat kunnen wellicht iets bijdragen aan de bestrijding daarvan, maar er is meestal meer voor nodig om mensen werkelijk tot andere inzichten en gedragsverandering te brengen.
De Decade Innovation Award zoekt uitdagende ideeën die bewustwording over anti-zwart racisme vergroten en vooroordelen tegengaan. Tot 15 februari kan iedereen zijn of haar idee indienen en kans maken op de publieks- of juryprijs. Lees meer over deze prijsvraag.
Uitwisseling van ervaringen
De uitwisseling van persoonlijke ervaringen, zoals al eerdergenoemd, werkt daarentegen effectiever en draagt bij aan de ontwikkeling van wederzijdse empathie en compassie. Zo heeft de stichting Keti Koti Tafel in de afgelopen 7 jaar, in samenwerking met meer dan 50 instellingen waaronder musea, maatschappelijke en overheids- en onderwijsinstellingen, meer dan 6000 witte en zwarte Nederlanders met elkaar in gesprek gebracht. Door het uitvoeren van bepaalde rituele handelingen wordt bijgedragen aan het creëren van een veilig setting. Zo begint de Keti Koti dialoogtafel bijvoorbeeld met een kokosolie-ritueel, waarbij een witte en zwarte deelnemer elkaars polsen insmeren met kokosolie. Deze handeling staat symbool voor het wegwrijven van de pijn uit het verleden, die door velen nu nog gevoeld wordt, bijvoorbeeld vanwege racistische ervaringen en het ter discussie stellen van de figuur van zwarte piet.
Een dergelijke intimiteit vindt zelden plaats tussen witte en zwarte personen en blijkt vaak emotionerend te zijn. Een deelnemer: 'Tijdens het kokosolie-ritueel wordt je aangeraakt. Daarna kun je relatief makkelijk in gesprek gaan over je eigen kwetsbaarheid, net als bij de fysiotherapeut of bij de kapper. Die raken je immers ook aan en als die je tijdens de behandeling vragen hoe het met je gaat dan vertellen mensen vaak eerlijk wat hen op dat moment het meeste bezig houdt.'
Wit komt niet of nauwelijks in aanraking met de pijn van zwarte mensen, waardoor compassie moeizaam wordt gegenereerd
Na dit openingsritueel gaan deelnemers met elkaar in gesprek over persoonlijke gevoelens, ervaringen en inzichten rondom racisme en discriminatie. Na zowel in Nederland als de Verenigde Staten vele dialoogtafels te hebben gehouden, kan ik concluderen dat ook goedwillende en kritisch reflecterende personen moeite hebben met het begrijpen en invoelen van racisme. Wit komt niet of nauwelijks in aanraking met de pijn van zwarte mensen, waardoor werkelijke empathie en compassie slechts moeizaam wordt gegenereerd.
Structureel aandacht
Helaas lijken deze inzichten nog niet algemeen doorgedrongen te zijn. Een New Yorkse filantroop, die ik in het kader van de dialoogtafels ontmoette, constateerde, dat het vooral de goedbedoelende witte Amerikanen zijn die in een shock verkeren over de verkiezingsuitslag waarbij Donald Trump als president is verkozen. Dit terwijl zwarte burgers dit aan hebben zien komen, omdat zij bekend zijn met de alledaagse racistische retoriek. Het is dan ook de hoop en het streven van de stichting Keti Koti Tafel dat in onze samenleving de komende jaren niet alleen acties, debat en beleidsdiscussies plaatsvinden over racisme en discriminatie, maar dat er ook structureel aandacht en ruimte komt voor de persoonlijke dialoog tussen witte en zwarte burgers. Immers: 'je ziet het pas als je het door hebt,' om met wijlen Johan Cruijff te spreken, 'en pas als je het door hebt, kan en wil je scoren.'
Meer informatie?Neem contact op met:
Mercedes Zandwijken
