Mensen die ‘nee’ zeggen tegen vluchtelingen zijn bang

Tijdens een bijeenkomst over eer en zelfbeschikking spreken we met een groep mannen met een vluchtelingenachtergrond. Een van de deelnemers, een jonge man uit het Midden-Oosten, is verbijsterd toen hij hoorde dat de burgemeester van Rotterdam een persoon blijkt te zijn uit een minderheidsgroep. ‘Hoe kan dat? Hoe kan iemand die uit een minderheidsgroep komt, toch zo’n hoge maatschappelijk functie bekleden? In mijn land is dat onmogelijk!’. Je hoort zijn hersenen kraken.

De mens beschikt over een fundamenteel vermogen om van zijn cultureel waardensysteem af te wijken

We bezitten allemaal een pakket aan normen, waarden, concepten, overtuigingen en ideeën waarmee je bent opgegroeid. Dit pakket bepaalt voor een groot deel wie je bent en hoe je naar de wereld kijkt. De meest belangrijke functie hiervan is dat het houvast biedt in het dagelijks bestaan. We noemen dat het cultureel waardensysteem. Doordat gemeenschappen opgroeien in diverse culturele omgevingen, verschillen gemeenschappen dus ook van elkaar op het gebied van normen en waarden. Wel is het een universeel gegeven dat ieder mens beschikt over een fundamenteel vermogen om van het eigen cultureel waardensysteem af te wijken en een mentale aanpassing toe te laten.

Rammelend cultureel waardensysteem

Wanneer er verandering in je omgeving optreedt, kan het individuele culturele waardensysteem gaan rammelen. Het gevoel van houvast, de functie van het systeem, komt in gevaar. Het kan dan een wankel gevoel geven over wie je zelf bent en hoe je omgeving is. Dat kan gepaard gaan met gevoelens van angst en onzekerheid. Dit geldt voor de Nederlander maar zeer zeker ook voor de nieuwkomer in ons land.

De mensen die hard ‘nee’ roepen tegen toelating van nieuwkomers zijn (vaak onbewust, ook dat nog) bange mensen. Mensen die bang zijn dat de vertrouwde omgeving op losse schroeven komt te staan. Een van de merkwaardige gevolgen is dat deze bange mensen zich het Nederlands grondgebied toe-eigenen en nieuwkomers wegduwen. Dit geeft waarschijnlijk weer een gevoel van houvast. Maar we leven in een land waarin volgens Artikel 1 van de Nederlandse grondwet ieder mens in Nederland gelijk is aan elkaar. Vluchtelingen komen echter vaak uit culturen waar ongelijkheid tussen mensen bestaat en zelfs in de wet is opgenomen. Dat vraagt dus om een hele grote mentale aanpassing. Voor zowel de vluchteling als de ontvangende samenleving.

We kunnen het wel

Een praktijkvoorbeeld. Een huisarts ontvangt regelmatig een echtpaar dat gevlucht is uit het Midden-Oosten. De huisarts vermoedt dat de vrouw gedomineerd en geïsoleerd wordt door haar man. We noemen dat in Nederland huiselijk geweld. Haar zelfbeschikking is hiermee geschonden en daarmee een sluimerende vaak onzichtbare wettelijke overtreding. Rechtstreeks de vrouw of de man hiermee confronteren is, zo begrijpt de huisarts, zinloos in die cultuur. Hij benadert daarom iemand uit haar familie om zo samen tot een oplossing te komen de vrouw te kunnen benaderen. Deze mentale aanpassing van de huisarts resulteerde in een aangepaste benadering van zijn patiënt. Had de huisarts namelijk wel direct contact gezocht met de vrouw in kwestie (zoals hij dat wel bij een autochtone vrouw zou doen) dan zou de kans groot zijn dat de vrouw gestraft zou worden door haar man. De vrouw heeft via deze weg wel de helpende hand aanvaard en heeft bescherming gevonden via een hulpinstantie. Ook zij heeft een mentale aanpassing moeten doen om uit haar culturele context te stappen en te kiezen voor haar veiligheid, gelijkheid en individualiteit.

We zijn als mens dus in staat om een mentale aanpassing te doen aan en vredig samen te leven met mensen die andere normen en waarden hebben. De huidige toestroom van vluchtelingen maakt deze aanpassing zeer urgent. Zowel van de Nederlanders als van de vluchtelingen. Als we toch allemaal beschikken over het fundamenteel vermogen om van het eigen cultureel waardensysteem af te wijken, waarom maken we daar dan niet meer gebruik van?