Met het hart en het verstand kijken naar vluchtelingen

Verstandelijke overwegingen

De andere optie is dat je je ratio laat spreken. Natuurlijk, de scènes waarvan je getuige bent, zijn dramatisch. Maar je stelt ook vast dat veel van de vluchtelingen in veiligheid in vluchtelingenkampen in Turkije, Jordanië en Libanon leefden. Bovendien zijn er veel ‘vluchtelingen’ die uit landen afkomstig zijn waar helemaal geen oorlog is, zoals Algerije, Marokko en Pakistan. Ook stel je vast dat niets ontziende mensensmokkelaars bergen met geld verdienen aan de vluchtelingen en er is je alles aan gelegen dit soort criminaliteit te stoppen. Daarnaast is gebleken dat potentiële (IS-)terroristen zich onder de vluchtelingen hebben gemengd.

Veel Europeanen hebben helemaal geen zin in de opvang van zoveel mensen, en dan ook nog wel moslims.

Verder stel je met zorg vast dat veel Europeanen helemaal geen zin hebben in de opvang van zoveel mensen, en dan ook nog wel moslims. Juist dat laatste gegeven is koren op de molen van populistische partijen die door deze problematiek aan kracht winnen zoals het Franse Front National en de Duitse Alternative für Deutschland. Dat de Nederlandse PVV het zo goed in de peilingen doet, heeft alles te maken met de angst van mensen voor moslimvluchtelingen. Als je al deze overwegingen op een rij zet, kun je niet anders dan tot de conclusie komen dat er alles op alles gezet moet worden om de vluchtelingenstroom in te dammen en te controleren.

Politica van het hart: Angela Merkel

Je zou kunnen zeggen dan de twee manieren die ik hier schets om naar de vluchtelingenproblematiek te kijken elkaar uitsluiten. Dat is echter niet het geval en ik zal uitleggen waarom. Ik doe dat aan de hand van de rol die de Duitse bondskanselier Angela Merkel in de vluchtelingencrisis speelt. Merkel heeft meer dan eens geroepen dat Deutschland es schaffen kann en ze weigerde desgevraagd een plafond te geven van het aantal vluchtelingen dat Duitsland op kan nemen. Ze sprak met het hart en in analyses werd aangegeven dat zij dat deed omdat juist zij weet wat het is om achter een muur te leven. Dass nie wieder, zou haar parool zijn. Natuurlijk was ze zich bewust van al de bezwaren, zoals hierboven verwoord, maar ze vond dat Duitsland een historische verantwoordelijkheid had om zich van zijn beste kant te laten zien.

De Balkan gooit roet in het eten

Totdat de Balkanlanden roet in het eten gingen gooien. Het begon met Hongarije dat een hek aan haar zuidflank bouwde en die vluchtelingen die het gered hadden het land binnen te komen zo snel mogelijk op de trein naar Oostenrijk en Duitsland zette. De ‘oude’ lidstaten van de Europese Unie schreeuwden moord en brand, maar de Hongaarse premier Orbán trok zich er niets van aan. Al gauw begonnen ook Kroatië en Slovenië hindernissen op te werpen voor de doortocht van vluchtelingen en zelfs Oostenrijk stelde op een gegeven moment dat het welletjes was. Toen Macedonië de voor vluchtelingen zo cruciale grenscorridor met Griekenland aanhoudend afsloot, nam de stroom vluchtelingen naar het vermeende Europese paradijs af. Overigens besloot ook het ruimhartige Zweden de grenzen te sluiten. Zo overwonnen overwegingen van de ratio die van het hart. Europa werd een fort.

En dan wordt het politiek

Maar wat deed Merkel? Protesteerde zij tegen de afsluitingen in de Balkan? En wat deden de andere West-Europese leiders? Om eerlijk te zijn, deden ze niet veel. Sterker nog, er werd publiekelijk verklaard, onder andere door onze eigen premier en door EU-commissaris Frans Timmermans, dat er blijkbaar geen zaken gedaan kunnen worden met de voormalige Oostbloklanden. Dat werd beschouwd als een fait accompli.

Ze konden nu tegen de wereld zeggen dat ze hun hart hadden laten spreken, maar dat de blokkades in de Balkan hen dwongen tot een verandering van hun politiek.

De vraag is waarom Merkel, andere West-Europese leiders en ook de Europese Commissie deze nieuwe politieke realiteit zo lijdzaam accepteerden. Wel, dat komt omdat ze politiek oog kregen voor de rationele overwegingen die ik boven noemde: de gelukzoekers, de mensensmokkelaars, de dreiging van de populisten, de infiltratie van IS, het draagvlak in de samenlevingen. Het kwam hen eigenlijk wel goed uit. Ze konden nu tegen de wereld zeggen dat ze hun hart hadden laten spreken, maar dat de blokkades in de Balkan hen dwongen tot een verandering van hun politiek die uiteindelijk zo ver ging dat ze afspraken maakten met de autocratische president Erdoğan van Turkije voor het terugsturen van de vluchtelingen.

Merkel handelde vanuit haar hart, en ook vandaag de dag handhaaft ze deze houding. Diep in datzelfde hart stelde ze met opluchting vast dat wat ze zelf niet durfde, de vluchtelingenstroom stoppen middels het sluiten van de grenzen, door anderen werd geëffectueerd. Zo kon zij ‘noodgedwongen’ een andere politiek gaan varen en tegelijkertijd haar imago als ‘wir-schaffen-es’-kanselier handhaven.

Politiek is eigenbelang

Zo is er dus naast een hart- en een verstandbenadering ook een politiek opportunistische benadering. Wie nog steeds denkt dat politiek een zaak is van hart dan wel verstand, zit er faliekant naast. In de politiek gaat het uiteindelijk om eigenbelang. Als ik de gebeurtenissen voor mijzelf de revue laat passeren stel ik vast - en ik maak van mijn hart geen moordkuil - dat ik blij ben dat de vluchtelingenstromen onder controle zijn gekomen, want ik hield mijn hart vast wat er gebeurd zou zijn als deze niet gestopt zouden zijn. En zo stel ik, contre coeur, vast dat ook mijn verstand het in deze zaak van mijn hart gewonnen heeft en dat ik begrip heb voor het politieke opportunisme, de weg van Angela Merkel.