Vrouwen niet bij de begrafenis: gewoonte of wet?

Gebruiken en gewoonten hebben vaak hun oorsprong in religie of cultuur. Maar ze zijn niet altijd in beton gegoten. Het zijn mensen die bepalen hoe ze deze met elkaar invullen. Ik heb destijds zelf mogen ervaren dat met liefde voor elkaar en wederzijds respect voorkomen kan worden dat gebruiken in de praktijk schadelijk zijn of onbedoeld mensen kwetsen.

We hadden het allemaal goed voorbesproken met de begrafenisondernemer. Mijn man was moslim en ik wilde dan ook dat hij een islamitische begrafenis kreeg. Tegelijkertijd wilde mijn schoonfamilie dat mijn wensen en de gewoonten van de Nederlandse familie en vrienden ook gerespecteerd werden. We bedachten een manier waarbij met iedereen zo goed mogelijk rekening werd gehouden.

Voorafgaand aan de begrafenis was er gelegenheid om bij de kist afscheid te nemen, voor mannen en vrouwen. Bij het samenkomen na afloop in de moskee werden de gescheiden gebedsruimten gerespecteerd. Op de begraafplaats stond ik met de vrouwen die er waren op een klein afstandje van het graf. Met de vrouw van een van de neven van mijn man aan mijn zijde. De mannen stonden bij het graf waar de imam hen voorging in het laatste gebed. De bedoeling was dat ik vervolgens met mijn kinderen mijn laatste afscheidsmoment zou hebben bij het graf. Echter, na het gebed pakten de mannen zoals dat normaal vaak gaat, de spaden op en begonnen aarde in het graf te scheppen. De vrouw van mijn mans neef greep in. Ze baande zich een weg naar haar man. Hij reageerde direct. De mannen stopten met scheppen en er werd ruimte gemaakt voor mij en mijn kinderen. We hadden ons moment. Ik keek naar de roos die mijn zoontje had laten vallen op de kist.

Voor sommige moslims is het weghouden van vrouwen een regel geworden, voor veel anderen een gewoonte waar vanaf geweken kan worden

Terug naar Erdal Balci. Is het wreed als vrouwen op afstand of helemaal afwezig zijn bij een begrafenis? En is het eigen keuze? Een gewoonte? Of een verplichting? Moslima’s zijn inderdaad vaak niet aanwezig bij de begrafenis. Ook bij de begrafenis van mijn man kozen veel vrouwen om elders te wachten om zich na de ter aarde stelling weer te verenigen met de anderen. Naar ik begrijp is een van de redenen de veronderstelling dat vrouwen hun emoties niet goed onder controle kunnen houden en heel erg kunnen huilen en schreeuwen tijdens het afscheid. Zo legt ook de Nederlandse imam Abdulwahid van Bommel uit in dit artikel. Dit zou te veel aandacht trekken en afleiden van het herdenken en gedenken van de doden. Overigens wordt binnen moslimgemeenschappen verschillend gedacht over de aanwezigheid van vrouwen. Zo noemt Van Bommel als voorbeeld dat bij Indonesische begrafenissen vrouwen wel bij het afscheid aanwezig mogen zijn. En ongetwijfeld zijn er ook binnen de gemeenschappen weer verschillen in hoe mensen hierover denken.

Voor sommige moslims is het weghouden van vrouwen een regel geworden, voor veel anderen een gewoonte waar vanaf geweken kan worden. De begrafenisondernemer ging zonder nadenken uit van het eerste en handelde daarnaar, zelfs terwijl hij nadrukkelijk anders was geïnstrueerd. Hiermee deed hij veel mensen tekort. De vrouw van mijn mans neef greep wel in en doorbrak zo de macht der gewoonte. Haar ingrijpen werd beantwoord met respect, een vanzelfsprekend ruimte maken en niet door afwijzing of protest.