Waarom de vader van Pippi Langkous geen 'negerkoning' meer kan zijn

Tempelman denkt dat het einde zoek is bij het modificeren van (kinder)boeken. In opruiende taal zegt hij dat censuur dan de overhand krijgt en de tijd van marxistisch-leninistische regimes zou, voordat je het weet, terugkeren. De teksten moeten volgens hem gezien worden in de context van hun tijd. Dat Astrid Lindgren, Jan Schenkman, Roal Dahl en andere auteurs in een tijdperk leefden waarin zo goed als iedereen er racistische denkbeelden erop na hield, en daardoor zij ook, maakt hen niet minder racistisch. Het maakt hen 'normaal' in een samenleving waarin racisme normaal was.

Als we aan kinderen voorlezen doen wij dat voor hun vermaak, en een beetje voor dat van ons. Als we heel erg ons best doen, gebruiken we ook allerlei stemmen en mimiek om het verhaal zo realistisch mogelijk te maken. Wat we in ieder geval niet doen, is een verhaal voorlezen met als enkel doel het geven van een geschiedenisles. Ik heb nooit gehoord dat een ouder tegen zijn kind zegt terwijl hij/zij aan het voorlezen is: Vroeger vonden mensen het normaal om mensen met bepaalde karakteristieken als minderwaardig te zien en daarom was het toen ok dat de papa van Pipi Langkous door negerkinderen werd bediend. Dat is nu niet meer zo lieverd, nu vinden wij dat wij allen gelijk zijn.

Moderniteit, geen censuur

Diverse moeders, kinderdagverblijfleidsters, juffen en oma’s waren ook oude kinderboeken zat, maar dan om een andere reden. Zij hekelden de prinsessenboeken. Zij wilden kinderboeken met meisjes die eigen initiatief nemen en niet door een prins gered moeten worden. Ze zochten naar kinderboeken waarin moeder werkte en niet slechts de verzorgende rol had. Vaders herkennen zich ook lang niet altijd in kinderboeken die papa afbeeldden als slechte verzorger of onverschillig tegenover zijn kinderen. Met het verzoek om een initiatief te ontplooien dat zou resulteren in modernere en diverse kinderboeken werd Inclusive Works benaderd.

Als eerste hebben wij een verhalenwedstrijd georganiseerd met als thema “moderne gender rollen in de multiculturele samenleving”. Later kwam er een tweede met het thema “opa, oma en ik in de multiculturele samenleving”. Dat voor moderne en multiculturele mama's en papa's nu nieuwe kinderboeken worden gemaakt, daar heb ik niemand over horen klagen.

In tegendeel, sinds 2012 hebben we steeds meer initiatieven gezien die zich inzetten voor moderne en diverse kinderboeken. Stichting3 streeft naar meer diversiteit in kinderboeken en houden hiervoor festivals, voorleesmiddagen en workshops met de nadruk op ‘herkenning’ van de eigen identiteit in kinderboeken. Studio Sesam in België maakt, onder meer, met haar kinderboeken de culturele en sociale diversiteit in Vlaanderen zichtbaar. Blijkbaar is er juist behoefte aan nieuwe, moderne en diverse kinderboeken.

Voorlezen uit Dik Trom?

Ik las op volwassen leeftijd voor het eerst een originele Dik Trom en wist niet wat ik meemaakte! Katjes die door papa in een jutezak worden verzopen alsof het de normaalste zaak van de wereld was? Hoeveel mensen lezen zoiets nu nog aan hun kinderen voor? Kinderboeken die we nu graag voorlezen, geven dieren juist menselijke eigenschappen, zodat we ons met hen kunnen identificeren. Of ze laten de dieren als een goede vriend zien, of als iets waarvoor wij bewondering moeten hebben. Dit heeft echter niet tot gevolg gehad dat alle exemplaren van Dik Trom op de vuurstapel terechtkwamen, noch heeft een of andere autoriteit ze gecensureerd. Men heeft ze zelf aan de kant gezet. En mogelijk, als je een nieuw exemplaar van Dik Trom nu koopt, staat dat stukje er niet meer tussen.

Waarom zouden aanpassingen als het gaat om etnische en raciale stereotypen in (kinder)boeken wel een brug te ver zijn? Als er in een nieuwere versie van Pipi Langkous de, door negerkinderen bediende, blanke negerkoning van Taka-Tukaland er niet meer in staat, zijn we bezig met geschiedenisverandering? Mogelijk wel. Maar als iemand een oude druk van Pipi Langkous wil, dan kan hij deze opzoeken. Net zoals je niet zoveel meer leest over het actief toebrengen van dierenleed in andere kinderboeken, willen mensen niet meer voorlezen uit een boek met ouderwetse en stigmatiserende stereotypen.

Ouders zien in dat zij, door voor te lezen, ideeën over de wereld overdragen aan kleine kinderen die de wereld nog moeten ontdekken en begrijpen. De meeste ouders willen liever verhalen voorlezen (met ideeën en waarden) waar zij achter staan. Daarom veranderen kinderboeken; net zoals wetenschaps-, geschiedenis-, techniek-, mode- en een gamma aan andere boeken veranderen met de samenleving mee veranderen. Moderne (kinder)boeken die de ideeën en waarden van nu, in plaats van die van vroeger afspiegelen: dit is van alle tijden en ik juich dat toe.