De nasleep van de couppoging in Nederland

Turkse-Nederlanders vormen geen homogene groep. In de Turks-Nederlandse gemeenschap zijn veel groeperingen die zich van elkaar onderscheiden op basis van onder meer etnische, religieuze en politieke diversiteit.

Artikel
Polarisatie en verbinding

Deze scheidslijnen lijken toegenomen na de mislukte couppoging op 15 juli in Turkije en de nasleep ervan in Nederland. Hoewel al langer sprake is van spanningen binnen deze gemeenschap staan de verhoudingen tussen met name Gülen- en Erdoğan-aanhangers nu op scherp.

Waarom hebben de gebeurtenissen in Turkije zo’n invloed op de Turks-Nederlandse gemeenschap?

Voor veel mensen was de staatsgreep een ingrijpende of zelfs traumatische ervaring. Veel Turkse Nederlanders waren tijdens de staatsgreep op vakantie in Turkije of hadden familieleden, vrienden of kennissen die daar waren. Veel Turkse Nederlanders, ook degenen die goed geïntegreerd zijn in Nederland, voelen nog steeds een sterke band met Turkije. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (2015) is twintig procent van de Turkse Nederlanders overwegend op de herkomstgroep georiënteerd en weinig op Nederland en hebben ze vooral contacten in eigen kring. Ongeveer vijftig procent van de Turkse Nederlanders voelt zich overwegend Turks en gaat vaak om met personen uit de herkomstgroep. Zij voelen zich geen Nederlander of in geringe mate. Wel is er regelmatig sociaal contact met autochtone Nederlanders.

Populariteit Erdoğan

Eind mei 2015 hebben Nederlandse Turken massaal gestemd op de AK-partij (AKP) van president Erdoğan. Nergens anders is de president zo populair onder Turken in het buitenland, blijkt uit cijfers van een Turks staatspersbureau. De AKP kreeg onder Turkse Nederlanders bijna 64 procent van de stemmen bij een matige opkomst. Tijdens de couppoging riep president Erdoğan ook alle Turken op om in opstand te komen tegen de coup. Niet alleen in Turkije maar ook in Nederland werd hier gehoor aan gegeven. Daags na de coup waren er protesten en demonstraties in verschillende grote steden in Nederland, vooral in Rotterdam en Deventer.

Naar aanleiding van de couppoging zijn de spanningen tussen aanhangers van president Erdoğan en de aanhangers van Gülen toegenomen, ook in Nederland. De aanhangers van de Gülen-beweging in Nederland zouden bedreigd worden en intimidatie ervaren. Ook is een reeks gebouwen van de beweging in brand gestoken of zijn de ruiten ingegooid. Op social media circuleerden al snel lijsten waar namen van ondernemers en organisaties op staan die sympathieën zouden hebben voor Gülen. Volgens de initiatiefnemers van deze ‘zwarte lijst’ zouden deze organisaties en bedrijven geboycot moeten worden. De bron van deze boycotlijst is tot op heden niet bekend.

Aangiften

Na de couppoging heeft zich een piek voorgedaan in het aantal meldingen en aangiften van Turkse Nederlanders van bedreiging, intimidatie en geweld. Slachtoffers werden door het kabinet nadrukkelijk opgeroepen om melding of aangifte te doen. Alleen al tussen 15 juli en 15 augustus kwamen er tachtig meldingen binnen van bedreiging, intimidatie en discriminatie. Burgers, ondernemers, journalisten werden uitgemaakt voor ‘landverrader’ of ‘terrorist’ en worden bedreigd. Er hebben zelfs geweldsincidenten plaatsgevonden. Over het algemeen kwamen de meeste meldingen van Gülen-aanhangers of mensen die op een bepaalde lijst stonden. Uiteindelijk zijn bij de politie sinds de couppoging ongeveer 175 aangiften gedaan, waarvan de meerderheid in Rotterdam. Er lopen inmiddels verschillende strafrechtelijke onderzoeken. In september 2016 zijn de eerste aanhoudingen gedaan door de politie. Vermoedelijk gaat het om Erdoğan-aanhangers die kort na de couppoging dreigementen hebben geuit via social media aan het adres van Gülen-aanhangers. Door deze aanhoudingen zijn volgens het kabinet meerdere aangiften opgevolgd. Ook sluit het kabinet niet uit dat er meer aanhoudingen zullen volgen. Gezien de grote concentratie van aangiften in Rotterdam is tevens besloten om bij de politie een speciaal team in het leven te roepen.

Wat is de impact op de zogenaamde ‘Gülenscholen’?

De spanningen in de Turkse gemeenschap manifesteerden zich voor een groot deel in het onderwijs. Op de boycotlijsten stonden scholen die werden geduid als ‘Gülenscholen’. De druk om deze scholen te mijden, werd opgevoerd door ouders onderling. Er ontstonden Whatsappgroepen waarin negatieve uitlatingen en beschuldigingen werden geuit over ‘Gülenscholen’. Ouders en kinderen van deze scholen werden uitgemaakt voor landverraders. Dit alles leidde tot grote onrust. In Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Zaandam en Purmerend ontstond er een leegloop bij veronderstelde Gülenscholen. Na de zomervakantie werden er in totaal 588 leerlingen uitgeschreven. Ook personeelsleden vertrokken. Ouders vreesden dat de school een doelwit zou worden van anti-Gülengeweld. In de eerste schoolweken was er beveiliging op bepaalde scholen. Ook speelde de angst dat kinderen op ‘Gülenlijsten’ terecht zouden komen. 

Via de media laten ouders weten dat er onderling veel gestookt wordt. Zo zou trouw blijven aan de Gülenschool betekenen dat je trouw bent aan Gülen. De grootste problemen speelden zich af bij de islamitische basisschool De Roos in Zaandam en bij basisschool De Witte Tulp in Amsterdam. Beide scholen kregen te maken met veel uitschrijvingen, ongeveer een kwart van de leerlingenpopulatie verliet na de zomer de school.

Problemen op basisschool De Roos in Zaandam

De Roos in Zaandam was een populaire school. Er was zoveel belangstelling dat er zelfs een wachtlijst was met 159 kinderen. Dit veranderde na de couppoging op 15 juli en kort daarna de school werd genoemd op een boycotlijst op internet. Op 1 augustus maakt een klassenmoeder een Whatsappgroep aan. Zowel via de appgroep als in persoonlijk contact gaat de boodschap rond dat de kinderen daar niet langer veilig zijn. Trouw blijven aan de school, betekent dat je trouw bent aan Gülen. Naarmate de zomer vordert, neemt de onrust toe. De gemeente ontvangt op 16 augustus een brief, afkomstig van 108 ouders, waarin een verzoek wordt gedaan tot overplaatsing naar een andere basisschool. Vertegenwoordigers van de groep bezorgde ouders gaan in gesprek met de gemeente, bijgestaan door juriste Sükran Ince, openlijk aanhanger van Erdoğan en iemand met warme contacten met de Turkse regering. Er wordt een commissie opgericht genaamd ‘Veilig naar school’ waarin zowel ouders uit Zaandam als Amsterdam vertegenwoordigd zijn. Scholen zouden ouders in de weg staan bij de overgang naar een andere school. Ambtenaren geven aan dat de ouders vrij zijn hun kinderen bij een andere basisschool aan te melden, er zullen geen uitzonderingen gemaakt worden ten aanzien van de leerplicht.

Dit nieuws wordt opgepikt door de Turkse media. In een televisieprogramma wordt meerdere malen gesproken over ‘een school die gerund wordt door FETÖ’ - volgens de Turkse overheid de terroristische organisatie van Gülen. De advocaat van Stichting Islamitisch Onderwijs Zaanstad (SIOZ) waaronder de school valt, stelt vast dat er geen feiten zijn die de beschuldigingen onderbouwen. Een moeder geeft in de Volkskrant voorbeelden waaruit blijkt dat de school wel degelijk banden heeft met Gülen. Twee geïnterviewde ouders ontkennen het verhaal van de moeder in de rechtbank. Zij denken er geen van beide over na om hun kinderen van school te halen, ondanks de sociale druk. Het is een goede school, aldus de ouders. Na nog twee pogingen tot bemiddeling is uiteindelijk SIOZ naar de rechter gestapt om de ouders te dwingen om te stoppen met hun negatieve uitlatingen en alle beschuldigingen over de school te rectificeren. Op 30 augustus ontvangen de oprichters van de Whatsappgroep een dagvaarding. De rechter bepaalt tijdens een kort geding dat de ouders de school niet meer mogen uitmaken voor 'een school van terroristen en landverraders'. Ook is de aanduiding FETÖ-school verboden. Wel oordeelt de rechter dat het is toegestaan de naam 'Gülenschool' te gebruiken omdat SIOZ de bewering van de ouders dat De Roos in het verleden aan Gülen gerelateerde activiteiten heeft ontplooid, niet voldoende heeft weerlegd.

Problemen op basisschool De Witte Tulp in Amsterdam

Op De Witte Tulp in Amsterdam is een vergelijkbare situatie ontstaan. Daar worden zes ouders aangeklaagd. De school verwijt de ouders van een lastercampagne. Er zou sprake zijn van smaad, laster en bedreigingen. Op De Witte Tulp hebben inmiddels 170 leerlingen de school verlaten. De gemeente Amsterdam besluit naar aanleiding van de ophef een onderzoek uit te voeren naar de ‘lange arm’ van de Turkse regering in de stad. Er zouden namen rondgaan van kinderen die van de ‘Gülenscholen’ af wilden. Daar zouden ook namen opstaan van leerlingen die juist op school wilden blijven en daarmee werden gebrandmerkt als aanhangers van de Gülen. De samenstelling van de lijsten zou gepaard gaan met sociale druk en intimidatie (Parool, 2016).

Welke link is er tussen Turkije en Turkse Nederlanders?

Vanuit Turkije is er een openlijke diasporapolitiek. Sinds de couppoging is dit beleid actiever en zichtbaarder geworden. YTB (Yurtdışı Türkler - ve Akraba Topluluklar - Başkanlığı) is een departement van de Turkse regering dat zich sinds 2010 richt op de Turken in het buitenland. Dit departement subsidieert programma’s, ook in Nederland, om de positie en het welzijn van Turken te verbeteren, bijvoorbeeld rond opvoeding, jeugdhulp en discriminatiebestrijding. YTB heeft actief opgeroepen om te gaan stemmen voor de Turkse verkiezingen. Ook heeft YTB banden met organisaties en instituties die te maken hebben met Turkse burgers over de hele wereld. Vijf Turkse Nederlanders zitten in de adviesraad van de YTB. Het departement heeft, naar aanleiding van de couppoging, een verklaring van de Turkse overheid in vele talen, waaronder het Nederlands, vertaald en op de website van YTB geplaatst (vanaf pagina 43 in het Nederlands).

Turkse media die Erdoğan steunen, berichtten dat bij het Meldpunt van het Presidentiële Directoraat dat aanhangers van Gülen en zijn Hizmet-beweging kunnen worden gemeld. Turkse media op de hand van Erdoğan noemen de beweging steevast de ‘Fethullah Terreur Organisatie’ of FETÖ. Volgens Elsevier en andere media wordt via de social media in Nederland deze oproep ook verspreid. Op 30 augustus publiceert het Turkse staatspersbureau Anadolu Ajansi (AA) een Gülenlijst. Deze lijst bevat Nederlandse organisaties die gelieerd zouden zijn aan de Gülen-beweging. Er worden scholen, culturele instellingen, ondernemersverenigingen en andere instellingen genoemd. Dit alles heeft vergaande gevolgen.

De acties tegen Gülenorganisaties in Nederland en andere Europese landen lijken volgens de Volkskrant te zijn geregisseerd vanuit Ankara. Kort na de poging tot de staatsgreep hield de YTB een bijeenkomst over de aanpak van Gülenorganisaties buiten Turkije. Besloten werd om burgers in het buitenland te waarschuwen tegen de 'terroristische organisatie' Gülen en afstand te nemen van Gülenscholen. Ondanks dat premier Rutte eerder nog sprak dat er geen aanwijzingen zijn dat de Turkse regering direct betrokken is bij de spanningen in de Turks-Nederlandse gemeenschap, zou deze bijeenkomst een nieuwe aanwijzing zijn dat de Turkse regering bewust lijkt te hebben aangestuurd op wereldwijde acties tegen Gülen-aanhangers.

Meer weten over Turkse spanningen?
Lees over de couppoging en nasleep in Turkije, over het conflict tussen Erdoğan en Gülen en over de reacties vanuit de Nederlandse politiek.

Meer informatie?Neem contact op met:

Hans Bellaart

icon_chevron Stuur een e-mail
icon_chevron 06-40082873
Afbeelding