Uit ons eigen onderzoek en uit de literatuur blijkt dat een aantal elementen cruciaal is voor effectieve ondersteuning van vaders. Het gaat om: naast vaders staan, hen écht horen in waar zij zich zorgen over maken en hen daarin begeleiden, erkenning geven aan hun positie als opvoeder en het aanbod afstemmen op hun behoeften. Dit betreft onder andere de timing, locatie, samenstelling van de groep, een begeleider met wie zij zich kunnen identificeren en ruimte voor religie als mogelijke leidraad. Onderzoek naar interventies gericht op vaders laat zien dat verschillende benaderingen succesvol kunnen zijn. Hieronder vatten we de belangrijkste werkzame elementen samen.

Outreachend en laagdrempelig werken

Het belang van een outreachende benadering is in diverse onderzoeken aangetoond. Om vaders te bereiken die verder van het bestaande aanbod afstaan, is samenwerking met sleutelpersonen en informele netwerken of organisaties essentieel (Movisie, 2017; Pels, Distelbrink & Postma, 2009; Pels, Distelbrink & Tan, 2009; Pels, Ketner & Naber, 2012; Bellaart et al., 2018; Heineke et al., 2012; Ponzoni, 2016; Ponzoni et al., 2016). Daarbij is het van groot belang om daadwerkelijk aan te sluiten bij wat vaders zelf willen. Laagdrempeligheid speelt hierin een sleutelrol: dit betekent onder andere dat het aanbod goed toegankelijk is, zowel praktisch als inhoudelijk (Distelbrink et al., 2015; Movisie, 2017). Ook de timing, de frequentie en de duur van het aanbod dienen afgestemd te worden op de leefwereld van de vaders die deelnemen (Henry et al., 2019; Distelbrink et al., 2021a; 2021b). Een aanbod dat flexibel is en in overleg tot stand komt, vergroot de kans op betrokkenheid en blijvende participatie.

Werken in groepen, dichtbij vaders

Groepsinterventies, zeker wanneer deze community-based zijn, blijken effectief in het betrekken en ondersteunen van vaders. Vooral interventies die plaatsvinden op vertrouwde locaties in de directe leefomgeving van vaders, laten goede resultaten zien (Cowan et al., 2014; Ferguson & Morley, 2011; Henry et al., 2019). Groepen die exclusief voor vaders zijn en worden begeleid door een mannelijke professional, bieden vaak een veilige en herkenbare setting waarin mannen zich gemakkelijker openstellen (Friedewald, 2008; Havighurst, 2019; Whyte, 2017). Deze aanpak blijkt ook goed te werken bij vaders met een migratieachtergrond, omdat de herkenning en gedeelde ervaringen bijdragen aan vertrouwen en betrokkenheid (Fierloos et al., 2020).

De kracht van rolmodellen

De inzet van rolmodellen uit dezelfde gemeenschap is een bewezen succesfactor in het bereiken en ondersteunen van vaders. Herkenning speelt hierbij een centrale rol: het verlaagt de drempel om deel te nemen en vergroot het gevoel van veiligheid – zeker bij thema’s die gevoelig liggen of als taboe worden ervaren (Ponzoni et al., 2016; Hamdi et al., 2018; Distelbrink & Ketner, 2011). Voor vaders die weinig ervaring hebben met formele vormen van hulp of begeleiding, is de aanwezigheid van vertrouwde rolmodellen extra belangrijk. Zij kunnen de brug slaan tussen formele ondersteuning en de leefwereld van vaders en zo het vertrouwen en de betrokkenheid versterken (Pels, Distelbrink & Tan, 2009).

Vertrouwen als fundament

Een sterke vertrouwensband vormt de basis voor effectieve interventies gericht op vaderschap. Zonder vertrouwen is het lastig om vaders echt te bereiken en hen te betrekken bij ondersteuningstrajecten (Hamdi et al., 2018; Bellaart et al., 2018; Distelbrink et al., 2015). Het investeren in tijd, aandacht en oprechte verbinding blijkt cruciaal. Wanneer er ruimte is voor het opbouwen van een relatie en het motiveren van vaders in hun eigen tempo, neemt de effectiviteit van opvoedondersteuning merkbaar toe (Ingoldsby, 2010; Movisie, 2017).

Werken met homogene groepen: de voor- en nadelen

Het werken met homogene groepen – bijvoorbeeld op basis van etnische achtergrond – kan het risico met zich meebrengen van stereotypering. Het kan de indruk wekken dat juist deze specifieke groep ‘hulp nodig heeft’, wat stigmatiserend kan werken (Reynolds et al., 2015). Tegelijkertijd bieden homogene groepen ook duidelijke voordelen. Ze kunnen taalbarrières wegnemen en zorgen voor een gevoel van herkenning en veiligheid, wat de drempel om deel te nemen verlaagt (Distelbrink et al., 2011; Hofman, 2002). Voor vaders uit meer traditionele gemeenschappen is deelname aan een groep waarin gedeelde waarden, normen en achtergronden centraal staan vaak een belangrijke voorwaarde om zich open te stellen (Pels, Ketner & Naber, 2012; Hamdi et al., 2018). Het is daarom van belang om bij de groepssamenstelling steeds een zorgvuldige afweging te maken tussen inclusiviteit, veiligheid en effectiviteit.

Een onbevooroordeelde benadering met focus op kracht en gelijkwaardigheid

Een benadering die uitgaat van de sterke kanten van vaders en hun rol als opvoeder waardeert, werkt motiverend en versterkt hun gevoel van eigenwaarde (Colfer et al., 2015; Miller et al., 2014). Door te focussen op wat vaders wél kunnen en bijdragen, ontstaat ruimte voor groei en betrokkenheid. Een onbevooroordeelde houding van opvoedprofessionals is hierbij cruciaal. Vooroordelen of negatieve aannames kunnen leiden tot wantrouwen en weerstand en versterken bestaande beeldvorming waarin vaders – en zeker vaders met een migratieachtergrond – vaak tekort wordt gedaan (Reynolds et al., 2015; Brewsaugh et al., 2018). Opvoedprofessionals die open, gelijkwaardig en waarderend contact maken, leggen de basis voor duurzame en effectieve samenwerking met vaders.

Aansluiten bij vaders en samen vormgeven

Effectieve interventies sluiten aan bij de achtergrond, kennis en ervaringen van vaders. Dat betekent dat vaders zelf actief worden betrokken bij het vormgeven van het aanbod: hen raadplegen over het hoe, wanneer en waarom van hun deelname is daarbij een essentiële voorwaarde (Reynolds et al., 2015). Een benadering waarbij professionals naast de ouder staan – in plaats van boven hen – draagt bij aan gelijkwaardigheid en vertrouwen (Movisie, 2017). Vooral interactieve methoden, waarbij samen met vaders doelen worden bepaald en stappen worden gezet, blijken het meest effectief (Statham, 2000). Deze gezamenlijke aanpak versterkt de betrokkenheid en eigenaarschap van vaders en vergroot zo de kans op blijvende verandering.

Aansluiten bij gedeelde waarden en betekenissen

Groepsbijeenkomsten bieden vaders de mogelijkheid om herkenning te vinden bij anderen en het gevoel te krijgen er niet alleen voor te staan. Het gezamenlijk delen van ervaringen en het zoeken naar oplossingen werkt motiverend en versterkt het onderlinge vertrouwen. Persoonlijke achtergronden, waarden en normen vormen hierbij belangrijke bronnen van inspiratie en houvast. Een interactieve en dialogische aanpak – waarin ruimte is voor uitwisseling, reflectie en gezamenlijke betekenisgeving – blijkt bijzonder effectief, met name bij ouders met een migratieachtergrond (Naber, Smallegange & Van Dongen, 2018; Ungar, 2012; Poortinga, 2012; Van Stapele & Bwalya, 2021; Van Beurden & De Haan, 2019). Deze vorm van werken stimuleert niet alleen persoonlijke ontwikkeling, maar draagt ook bij aan het versterken van gemeenschapszin en sociale steun.

Actief leren en ervaren

Activerende werkvormen, zoals rollenspellen, filmfragmenten en groepsdiscussies, stimuleren vaders om actief deel te nemen en zetten aan tot reflectie op hun rol als opvoeder (Bijkerk & Van der Heide, 2006; Naber & Knippels, 2013). Door vaders op een laagdrempelige en betrokken manier uit te nodigen tot gesprek en oefening, groeit hun zelfvertrouwen en betrokkenheid. Het combineren van verschillende methoden blijkt daarbij extra effectief, vooral voor vaders die minder gewend zijn om over opvoeding te praten of hierin weinig ervaring hebben (Ince, 2011; Pels, Ketner & Naber, 2012). Een gevarieerd aanbod sluit beter aan bij uiteenlopende leerstijlen en zorgt ervoor dat meer vaders zich aangesproken en betrokken voelen.

Effectieve strategieën voor vaderbetrokkenheid in opvoedingsinterventies

Recente internationale literatuur benadrukt diverse effectieve strategieën om vaders actief te betrekken bij opvoedingsvraagstukken. Gonzalez en collega’s (2023) identificeerden in een uitgebreide review interventie- en implementatiekenmerken die vaderbetrokkenheid vergroten. Zij benadrukken het belang van het aanbieden van programma’s in niet-klinische omgevingen, het hanteren van flexibele roosters en het afstemmen van de inhoud op de voorkeuren van vaders. Aanvullend toont het onderzoek van Cowan et al. (2024) aan dat interventies die zich richten op meerdere risicodomeinen effectiever zijn dan enkelvoudige benaderingen en dat programma’s die beide ouders betrekken krachtigere positieve effecten sorteren. Deze interventies houden bovendien rekening met culturele en sociaaleconomische diversiteit. Een praktijkvoorbeeld hiervan is de studie van Tully et al. (2024) naar de digitale interventie ‘Family Man’, een korte, zelfgestuurde online module die effectief bleek in het verminderen van gedragsproblemen bij kinderen en het verbeteren van opvoedingspraktijken bij vaders. Deze inzichten onderstrepen het belang van toegankelijke, op maat gemaakte en gezinsgerichte interventies.