Wet- en regelgeving rond vaderschap

• Erkenning en juridisch ouderschap

  Wat houdt het in?

  Erkenning creëert een juridische ouder-kindrelatie, maar geeft volgens de wet niet automatisch ouderlijk gezag. De wettelijke kaders voor ouderlijk gezag worden apart weergegeven (zie Gezagsrecht). Ook zonder gezag heeft de erkenning gevolgen voor de rechten en verantwoordelijkheden van de vader. Zo heeft de vader, na het erkennen van het kind, een verplichting om bij te dragen aan de kosten van verzorging en opvoeding van het kind (art. 1:392 van het Burgerlijk Wetboek).

   

  Hoe wordt het verkregen?

  Juridisch ouderschap kan op drie manieren verkregen worden:

  • Automatisch bij geboorte binnen een huwelijk of geregistreerd partnerschap (art. 1:199 BW).
  • Door erkenning van het kind buiten een huwelijk of geregistreerd partnerschap (art. 1:203 BW).
  • Door gerechtelijke vaststelling wanneer de moeder weigert toestemming te geven voor erkenning (art. 1:207 BW).

• Ouderlijk gezag en gezagsrecht

  Wat houdt het in?

  Gezagsrecht betekent dat een ouder/vader verantwoordelijk is voor de opvoeding en verzorging van het kind, juridische beslissingen mag nemen en het vermogen van het kind beheert. Zo heeft de gezaghebbende ouder het recht om beslissingen te nemen over schoolkeuzes en medische beslissingen (art. 1:247 BW). Ook is de gezaghebbende ouder bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het beheren van het vermogen van het kind (art. 1:253i BW) en heeft die de plicht om het kind te vertegenwoordigen bij juridische zaken (art. 1:253k BW). 

   

  Hoe wordt gezag verkregen?

  • Automatisch bij juridisch vaderschap binnen een huwelijk of geregistreerd partnerschap (art. 1:251 BW).
  • (Door aanvraag) na erkenning buiten huwelijk of geregistreerd partnerschap (art. 1:253c BW). 

  Als de ouders niet getrouwd zijn, moet de vader het kind erkennen om gezamenlijk ouderlijk gezag te krijgen. In het verleden was erkenning niet genoeg om gezag te krijgen. Sinds 1 januari 2023 geldt dat ongehuwde en niet-geregistreerde partners ook automatisch gezamenlijk ouderlijk gezag krijgen met de moeder als zij hun kind erkennen. Zij hoeven het gezag niet langer samen met de moeder aan te vragen bij de rechtbank. Voor 1 januari 2023 moest dit wel. Toen was gezamenlijk gezag in Nederland in principe al het uitgangspunt, tenzij de ouders een andere regeling troffen of de rechter besloot dat het in het belang van het kind was om een andere regeling te treffen. Dat geldt ook na scheiding. 

  Bij een scheiding of het beëindigen van een relatie wordt in de eerste plaats gekeken naar het belang van het kind bij het bepalen van de zorgregeling en het gezag, zoals bepaald in artikel 1:251 BW. Bij een scheiding waarbij minderjarige kinderen betrokken zijn, zijn ouders wettelijk verplicht om samen een ouderschapsplan op te stellen, waarin afspraken staan over zorg, opvoeding en financiën (art. 1:247a BW). Als ouders niet gehuwd zijn, worden er minder vanzelfsprekend afspraken vastgelegd.

   

  Omgangsrecht 

  Omgangsrecht geeft vaders het recht op contact en regelmatige omgang met hun kinderen, ook als zij geen juridisch ouderschap of gezag hebben (art. 1:377a BW). Ook niet-juridische vaders kunnen een omgangsregeling aanvragen bij de rechter (art. 1:377f BW). Daarnaast is ook wettelijk vastgesteld dat vaders, ook als zij geen gezag hebben, recht hebben op informatie over het kind van de ouder met gezag (art. 1:377b BW) en het recht hebben om gehoord te worden over belangrijke beslissingen (art. 1:377c BW).

   

  Alimentatieplicht

  Ouders zijn wettelijk verplicht om financieel bij te dragen aan de opvoeding van hun kinderen als zij het kind hebben erkend of als een rechter vaststelt dat er een biologische band is. Ze hebben dan alimentatieplicht. Deze verplichting bestaat onafhankelijk van het ouderlijk gezag (art. 1:392 BW). De rechter kan een alimentatieregeling vaststellen als er onenigheid bestaat over de hoogte van de alimentatie of de verantwoordelijkheid van de ouder/vader (art. 1:394 BW).

• Geboorteverlof, kraamverlof, partnerverlof, vaderschapsverlof

  Naast de wetten, zoals vastgesteld in het Burgerlijk Wetboek, zijn er ook een aantal (verlof)regelingen die dienen om de rol van vaders in de opvoeding van hun kind te versterken. Zo hebben vaders of partners sinds 1 januari 2019 recht op één week betaald (één maal de wekelijkse arbeidsduur) geboorteverlof direct na de geboorte van hun kind. Dit verlof moet binnen vier weken na de geboorte worden opgenomen en is bedoeld om partners de gelegenheid te geven om betrokken te zijn bij de zorg voor hun pasgeboren kind en de moeder te ondersteunen in de eerste periode na de bevalling. Tijdens het geboorteverlof krijgt de werknemer 100 procent van zijn salaris doorbetaald door de werkgever. Sinds 1 juli 2020 hebben vaders volgens de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) aanvullend hierop recht op vijfmaal de wekelijkse arbeidsduur aanvullend geboorteverlof, op te nemen binnen zes maanden na de geboorte van het kind. Tijdens dit verlof ontvangt de werknemer een uitkering van het UWV ter hoogte van 70 procent van het dagloon (met een maximum vastgesteld bedrag). Dit aanvullende verlof is eveneens bedoeld om vaders de kans te bieden om actief betrokken te zijn bij de eerste levensdagen van hun kind. Dit versterkt de band tussen ouder en kind en vergroot de betrokkenheid bij de zorg.

  Hoewel deze regeling er in principe voor alle vaders/partners is, wordt deze niet door alle vaders/partners even vaak benut. Bijna 74 procent van de partners/vaders in loondienst maakt gebruik van aanvullend geboorteverlof, maar er zijn duidelijke verschillen afhankelijk van opleidingsniveau, gezinsinkomen, werkuren en sector. Zo maken theoretisch opgeleiden (80%) en ouders met een hoger inkomen (boven 4000 euro per maand) (85%) vaker gebruik van het verlof, terwijl praktisch opgeleiden (55%) en ouders met een lager inkomen (onder 4000 euro per maand) (63%) dit minder vaak doen. Ouders van een eerste kind en jonge ouders gebruiken ook vaker het verlof. Het gebruik neemt af bij ouders met een laag aantal werkuren of tijdelijke contracten. Daarnaast is er variatie per sector, van 27 procent in de handel tot 95 procent in de zakelijke dienstverlening. Ongeveer 15 procent van de werknemers geeft aan geen verlof op te nemen omdat hun werkgever hiertegen is. Ook blijkt uit het onderzoek dat 9 procent van de partners niet op de hoogte was van de mogelijkheid om aanvullend geboorteverlof op te nemen. Het onderzoek biedt geen informatie over verschillen in gebruik naar migratieachtergrond, maar onder ouders met een migratieachtergrond zijn naar verhouding meer gezinnen met een lager inkomen, dus zal er naar verwachting meer sprake kunnen zijn van ondergebruik (Rossing & Visee, 2022).

• Ouderschapsverlof

  Vaders hebben daarnaast ook recht op ouderschapsverlof in Nederland. Sinds 1 augustus 2022 hebben ouders, waaronder vaders, recht op betaald ouderschapsverlof van maximaal negen weken, te nemen in het eerste jaar na de geboorte van het kind. Gedurende deze periode krijgen zij een uitkering van het UWV, gelijk aan 70 procent van het dagloon (tot een maximum). De regeling voor betaald ouderschapsverlof hoort bij de Wet Betaald Ouderschapsverlof die is opgenomen in de gewijzigde artikelen van de Wet arbeid en zorg (Wazo), met name in artikel 6:3 Wazo. Het is een wijziging die onderdeel is van de implementatie van de Europese richtlijn over de werk-privébalans. De regeling is bedoeld om ouders meer tijd te geven voor de zorg voor hun kind in het eerste levensjaar. 

  Ondanks het ingaan van betaald ouderschapverlof blijven financiële overwegingen een belangrijke reden om geen gebruik te maken van het verlof. Alhoewel een gedeelte van de cao’s voorziet in een hogere loondoorbetaling dan de uitkering vanuit UWV, leveren de meeste werknemers 30 procent of meer van hun inkomen in. Dit kan een zwaarwegende factor zijn als men een laag inkomen heeft. Ook zullen moeders meer gebruik maken van het ouderschapsverlof omdat ze vaak minder uren werken of een lager betaalde baan hebben. Door de laagstverdienende ouder verlof op te laten nemen wordt het effect op het gezinsinkomen minder (Prince et al., 2024). 

  De omschreven rechten (en plichten) die vaders volgens het Burgerlijk Wetboek (BW) hebben, gelden in principe ook voor vaders zonder de Nederlandse nationaliteit, zolang er een juridisch verband is met een in Nederland geboren of wonend kind. Er zijn echter uitzonderingen. Een vader kan een kind erkennen, ongeacht zijn nationaliteit. Zodra het vaderschap is erkend, bijvoorbeeld bij de burgerlijke stand, heeft de vader rechten (en plichten) zoals vastgesteld in het Burgerlijk Wetboek. Hoewel nationaliteit dus geen directe rol speelt in de erkenning van vaderschap, kan de woonplaats en verblijfstatus van de vader wel invloed hebben op welk recht van toepassing is en de mate waarin de plichten (zoals bijvoorbeeld alimentatieplicht) afgedwongen kunnen worden. Zo kan in sommige gevallen het internationaal privaatrecht (IPR) gelden, een rechtsgebied dat bepaalt welk nationaal recht geldt bij grensoverschrijdende familiezaken. Bijvoorbeeld wanneer de vader in het buitenland woont of het kind meerdere nationaliteiten heeft.