Na de Tweede Wereldoorlog vestigden meerdere Roma-families zich in Nederland, maar een deel van hen bleef ongedocumenteerd. Hoewel de Generaal Pardonregeling in de jaren 70 sommige Roma een permanente verblijfsvergunning bood, kwam een deel hier niet voor in aanmerking, omdat zij noodzakelijke documentatie niet konden overhandigen, vaak buiten hun schuld. Het ontbreken van de benodigde documentatie heeft ertoe geleid dat zij sindsdien zonder officiële verblijfsstatus in Nederland leven (Busser & Rodrigues, 2010; Van Eden et al., 2023).

Er moet wel worden benadrukt dat ongedocumenteerden niet uitsluitend bij deze groep voorkomen. Ook in de jaren 80 trokken Roma naar Nederland, vaak vanwege de politieke instabiliteit in Polen, en in de jaren 90 kwamen er Roma tijdens de burgeroorlog op de Balkan naar Nederland, om zich bij reeds verblijvende familieleden te voegen. Ook onder deze groepen bevinden zich ongedocumenteerden (Smits van Waesberghe & Hoogenbosch, 2022). Het verdient aandacht dat Roma die na de Balkanoorlog naar Nederland zijn gekomen, hebben gemeld dat zij discriminatie ervoeren vanwege hun culturele achtergrond. Ze stellen dat de opvolgerstaten van Joegoslavië hen niet erkennen en ondersteunen bij het verkrijgen van documenten, waardoor zij geen nationaliteit kunnen claimen (Smits van Waesberghe & Hoogenbosch, 2022). Daarnaast wordt staatloosheid vaak doorgegeven van ouders op kinderen, waardoor een groep staatlozen blijft groeien (Van Eden et al., 2023). De Roma Civil Monitor uit 2023 schat dat er enkele honderden staatloze Roma in Nederland wonen. Toch is volledig zicht op deze groep moeilijk te verkrijgen.

Naar aanleiding van een wetsvoorstel uit december 2020 heeft het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van het WODC een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar staatloosheid. Het wetsvoorstel betrof een laagdrempeliger procedure voor vaststelling van staatloosheid en een verruiming van het optierecht voor Nederlanderschap voor staatloze kinderen geboren in Nederland.

Uit het kwalitatief onderzoek (2022) van het Verwey-Jonker Instituut werden verschillende conclusies getrokken. Een van de belangrijkste conclusies is dat voor Roma het ontbreken van verblijfsrecht vaak grotere problemen veroorzaakt dan staatloosheid. Specifieke uitdagingen zijn:

1. Roma met een onrechtmatig verblijf kunnen niet legaal werken of aanspraak maken op sociale voorzieningen, ook niet na langdurig verblijf in Nederland.
2. De Algemene Wet Inkomensafhankelijke Regelingen maakt het moeilijk voor hen om bij familieleden met een verblijfsvergunning of Nederlands paspoort te wonen.
3. Voor jongeren verdwijnt na hun achttiende het vooruitzicht op een stage, werk of huisvesting, wat hun kansen beperkt.
4. Ondanks langdurig verblijf worstelen veel Roma met hun identiteit, een gevoel van thuis zijn en hun toekomstmogelijkheden.

Ook constateerde het onderzoek dat de juridische processen rondom staatloosheid en verblijfsrecht bijzonder ingewikkeld zijn, zowel voor Roma-individuen als voor professionals. Er is weinig uniform beleid: sommige gemeenten nemen actieve stappen, terwijl andere nauwelijks maatregelen treffen. Dit leidt tot een ongelijkmatige aanpak van de problematiek. Verder wordt er benadrukt dat de Wet Vaststellingsprocedure Staatloosheid kan bijdragen aan het eenvoudiger erkennen van staatloosheid, maar blijft voor Roma het ontbreken van verblijfsrecht de grootste uitdaging.