In Nederland worden Sinti en Roma vaak gezamenlijk genoemd, maar het is belangrijk om te beseffen dat het niet over een uniforme ‘groep’ gaat: Nederlandse Sinti en Roma behoren niet tot één gemeenschap. Er bestaan onderling verschillen, ook tussen Sinti-gemeenschappen onderling en tussen Roma-gemeenschappen onderling (Smits van Waesberghe et al., 2020). 

Verschillende subgroepen zijn uiteenlopend in historische en culturele achtergronden (Van Eden et al., 2023; Seidler et al., 2024). Daarnaast bestaan er ook verschillen in de aansluiting die mensen met een Sinti- en Roma-achtergrond ervaren met Nederland. Er is een voorzichtige ontwikkeling zichtbaar waarbij sommige jonge Nederlandse Sinti en Roma meer aansluiting zoeken en vinden bij de bredere Nederlandse samenleving. Dit geldt overigens niet alleen voor jongvolwassenen: in het algemeen ervaren Nederlandse Sinti en Roma een verschillende mate van binding met Nederland. Diegenen die meer aansluiting zoeken, ervaren vaak dat ze ‘leven tussen twee culturen’, wat kan leiden tot identiteitsvraagstukken (Seidler et al., 2024). Dit betekent echter niet dat men de eigen cultuur opgeeft, want cultuur is – net als overal ter wereld – altijd in beweging.

Bij twijfel over de juiste benadering, kun je het beste rechtstreeks aan de persoon vragen hoe die zich identificeert.

Bij het definiëren van de Nederlandse Sinti en Roma is het enerzijds van belang om de beleidsmatige indeling als houvast te gebruiken, anderzijds is het minstens zo belangrijk om te begrijpen hoe de groep zichzelf identificeert. Een duidelijke definitie voorkomt eenzijdige of onjuiste benaderingen van Nederlandse Sinti en Roma en hun subgroepen. Beleid onderscheidt Nederlandse Sinti en Roma vaak op basis van hun vestigingsperiode in Nederland en heeft in dat kader ook verschillende keuzes gemaakt, bijvoorbeeld bij het toekennen van verblijfsvergunningen. Tegelijkertijd hanteren Nederlandse Sinti en Roma zelf diverse benamingen en onderverdelingen. Erkenning hiervan voorkomt misrepresentatie en bevordert passende ondersteuning.

Definiëring volgens Roma en Sinti zelf

Voor Nederlandse Sinti en Roma voelt de categorisatie naar vestigingsperiode vreemd aan. Binnen hun eigen gemeenschappen ligt het accent op onderlinge verschillen in families, tradities en beroepen die men vroeger beoefende. Bij Sinti komen bijvoorbeeld beroepen zoals muzikant, verkoper en woonwagenbouwer regelmatig voor. Ook binnen de Roma-gemeenschap zijn er subgroepen met specifieke specialisaties. De Kalderash staan als beroepsgroep bekend om hun vakmanschap in koper- en metaalbewerking, terwijl de Lovara oorspronkelijk paardenhandelaren waren (Seidler et al., 2024).

Definiëring op basis van vestigingsperiode

Binnen onderzoek en beleid wordt de vestigingsperiode in Nederland vaak als categorie gebruikt om Nederlandse Sinti en Roma van elkaar te onderscheiden. Hierbij moet men echter niet vergeten dat elke periode diverse individuen kent, met uiteenlopende achtergronden en verschillende landen van herkomst. In Nederland wordt het volgende onderscheid gemaakt:

1. Sinti

Sinti reisden en woonden al eeuwen in West-Europa, waaronder in Nederland. Vanaf de negentiende eeuw schreven sommige Sinti zich in bij de Nederlandse bevolkingsregistratie en kregen zij de Nederlandse nationaliteit. In de jaren 30 van de twintigste eeuw kwamen Sinti naar Nederland om te ontsnappen aan de nazi-vervolging. De overlevenden vestigden zich na de oorlog in Nederland. Voorheen werd deze groep gecategoriseerd als ‘Vooroorlogse Sinti’ (Seidler et al., 2024).

2. Roma ‘van oudsher’

Vanaf de vijftiende eeuw tot aan de twintigste eeuw migreerden Roma in verschillende periodes naar Nederland (Lucassen, 1990). Een groot deel van hen woont in woonwagens en voorheen werd deze groep ‘Vooroorlogse Roma’ genoemd (Seidler et al., 2024).

3. Generaal Pardon Roma

Deze Roma wonen sinds de jaren 60 en 70 in Nederland. Veel van hen kwamen uit het voormalige Joegoslavië, vaak zonder officiële documenten. Een Generaal-Pardonregeling zorgde ervoor dat 450 Roma in de tweede helft van de jaren 70 een verblijfsvergunning ontvingen (Dokters van de Wereld, 2010; Rodrigues & Matelski, 2004; Willems & Lucassen, 1990). Daarnaast werden deze Roma ondergebracht in elf opvanggemeenten, voornamelijk in sociale huurwoningen. Dit betrof de gemeenten Berkel-Enschot, Capelle aan den IJssel, Ede, Epe, Gilze-Rijen, Lelystad, Nieuwegein, Oldenzaal, het vroegere Spijkenisse, Utrecht en Veendam (Van Eden et al., 2023).

4. Voormalig Joegoslavische Roma

Deze Roma kwamen in de jaren 90 naar Nederland, vaak als vluchtelingen uit het voormalige Joegoslavië (Asante et al., 2022; Seidler et al., 2024).

5. Roma na 2003

Met deze term wordt verwezen naar Roma uit Centraal- en Oost-Europa die na de uitbreiding van de Europese Unie (vanaf 2004) naar Nederland migreerden (Seidler et al., 2024).

6. Roma en Sinti zonder verblijfsvergunning

Ongeveer twintig jaar na de Tweede Wereldoorlog migreerden veel Roma-families naar Nederland. Niet alle Roma-families konden in de jaren 70 van de Generaal-Pardonregeling profiteren. Ook zijn er Roma die hun verblijfspapieren niet tijdig hebben kunnen verlengen. Hierdoor beschikt een deel van deze gemeenschap niet over officiële documenten en vallen sindsdien in Nederland onder de groep ‘ongedocumenteerden’ (Busser & Rodrigues, 2010). Het is belangrijk te benadrukken dat Sinti en Roma zonder verblijfsvergunning niet als aparte groep moeten worden gezien van de eerdergenoemde categorieën. In de praktijk zijn zij altijd onderdeel geweest van de Sinti- en Roma-gemeenschap, ongeacht de vestigingsperiode.

Identiteit en terughoudendheid

Er bestaan veel stereotiepe ideeën over mensen met een Sinti- en Roma-achtergrond. Veel Nederlandse Sinti en Roma houden hun identiteit dan ook liever voor zichzelf, uit angst voor afwijzing of ongelijke behandeling. Het is zorgelijk, maar ook begrijpelijk, dat jongeren die een opleiding volgen, carrière maken op de arbeidsmarkt of anderszins meedoen in de maatschappij deze terughoudendheid ervaren. Helaas verandert er hierdoor weinig aan bestaande beeldvorming. De beslissing van veel Nederlandse Sinti en Roma om hun identiteit verborgen te houden, vraagt van professionals om een zorgvuldige en respectvolle aanpak, waarbij het delen van deze identiteit niet vanzelfsprekend is.