Een verkennende studie naar dodelijk en niet-dodelijk eergerelateerd geweld

In de literatuurverkenning werd vooral gekeken naar wat bekend is over de rol van factoren op micro-, meso- en macroniveau, waaronder de achtergrond van slachtoffers en daders, de situatie van het geweld, en de sociale omgeving. De expertmeeting had vooral als doel om nader duiding te geven aan de resultaten en nader inzichte­lijk te maken wat we kunnen leren van de inzichten van experts ten aanzien van de aanpak van dodelijk en niet-dodelijk eergerelateerd geweld in Nederland.

Dodelijk geweld tegen vrouwen is een ernstig maatschappelijk verschijnsel met verstrekkende gevolgen. Zowel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) zien dodelijk eergerelateerd geweld tegen vrouwen als een vorm van femicide. De afgelopen jaren is er toenemende aandacht voor eergerelateerd geweld in Nederland.

Sommige eergerelateerde geweldsconflicten eindigen met een dodelijke afloop, andere niet. Binnen en buiten Nederland is weinig bekend waarom bepaalde gewelddadige eerconflicten fataal eindigen en andere niet. Wanneer we inzoomen op het beperkte aantal studies dat meer inzicht geeft in eergerelateerd geweld met zowel dodelijke als niet-dodelijke afloop, blijkt uit de literatuurverkenning dat geweld wordt ingezet om eer te herstellen en schaamte ongedaan te maken. In extreme gevallen kan dit zelfs leiden tot dodelijk geweld. De uitkomst van eerconflicten wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals de huwelijkse status van de vrouw, de aard van de eerschending, en de omstandigheden van de omgeving en familie.

Proces van escalatie naar dodelijk geweld 

Voordat men overgaat tot dodelijk geweld, worden vaak alternatieve oplossingen zoals gedwongen huwelijken of sociale uitsluiting geprobeerd. Dodelijk geweld wordt doorgaans gezien als een laatste middel, vooral wanneer eerdere niet-dodelijke oplossingen falen. Sociale steun (en vooral van welvarende, invloedrijke familieleden) kan een beschermende factor zijn tegen dodelijk geweld. Van der Torre en Schaap (2005) tonen aan dat vrouwen in sociaal isolement een groter risico lopen op dodelijk geweld, terwijl sociale steun juist beschermend kan werken. 

Het proces van escalatie naar dodelijk geweld verloopt vaak langzaam, waarbij families eerst andere oplossingen proberen. Meervoudige gedragingen van eerschendingen kunnen de kans op gevaar doen toenemen ten opzichte van eenmalige eerschendingen. In de literatuur wordt gesteld dat de beslissing om bij eerconflicten al dan niet tot dodelijk geweld over te gaan, voornamelijk afhangt van de duur, frequentie en intensiteit van associaties die de opvatting ondersteunen dat (dodelijk) geweld noodzakelijk is wanneer de eer van de familie is aangetast.

Beleid gericht op preventie/bestrijding 

De expertmeeting, die wetenschappers, praktijkprofessionals en een ervaringsdeskundige samenbracht, resulteerde in waardevolle input en aanbevelingen. Hoewel sommige experts aangaven dat Nederland internationale aandacht krijgt voor zijn aanpak van eergerelateerd geweld, met name door de inspanningen van het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG) en de focus op de extended family en mannelijke slachtoffers, is er ook kritiek op het Nederlandse beleid vanwege het gebrek aan gendersensitiviteit. Volgens hen is aandacht voor gender nog onvoldoende daarin ingebed.  Ook is er behoefte aan een langetermijnvisie en minder fragmentatie in beleid en aanpak. Internationale samenwerking, vooral op Europees niveau, wordt door de experts als cruciaal gezien voor het uitwisselen van kennis en ervaringen. Daarnaast benadrukken de experts tijdens de expertmeeting het belang van blijvende investeringen in specialistische zorg om de druk door arbeidstekorten en verlies van expertise te verminderen

Nader onderzoek nodig 

Uit de literatuurverkenning komt naar voren dat de betrokkenheid van vrouwen, vooral moeders, als mogelijke daders meer onderzocht zou moeten worden. Daarnaast verdient het perspectief van daders nader onderzoek om een beter inzicht te krijgen in de dynamiek van eergerelateerd geweld. Uit de expertmeeting komt ook naar voren dat het van belang is om te kijken hoe mensen zelf concepten als eer en eergerelateerd geweld definiëren en dat het belangrijk is hoe mensen zelf aangeven of eer een rol heeft gespeeld.

Conclusies

Hoewel er kennishiaten in de literatuur zijn, wijst dit verkennend onderzoek erop dat dodelijk en niet-dodelijk eergerelateerd geweld wordt beïnvloed door een complexe mix van sociale, culturele en individuele factoren. Belangrijke elementen zijn onder meer de achtergrondkenmerken van slachtoffers en daders, de invloed van familie, groepsdruk, sociale isolatie van het slachtoffer en publieke beschuldiging. Verschillende factoren lijken de uitkomst van eerge­relateerde conflicten te beïnvloeden, waaronder de sociale kenmerken van de betrokken families, de mate waarin er sprake is van een gelijke relatie, en de publieke kennis van de eerschending. De literatuur laat zien dat het proces van escalatie naar dodelijk geweld vaak langzaam verloopt, waarbij eerst andere oplossingen worden geprobeerd. Meervoudige eerschendingen verhogen het risico op gevaar, en de beslissing om tot dodelijk geweld over te gaan hangt onder meer af van de duur, frequentie en intensiteit van associaties die de opvatting ondersteunen dat (dodelijk) geweld noodzakelijk is wanneer de eer van de familie is aangetast.

Sociale steun (en vooral van welvarende, invloedrijke familieleden) kan beschermen tegen dodelijk geweld. Vrouwen in sterk sociaal isolement lopen een groter risico op dodelijk eergerelateerd geweld. Meer onderzoek is vooral nodig, omdat er nog veel onbekend is over de specifieke mechanismen en omstandig­heden die leiden tot dodelijk geweld. De experts benadrukken dat de resultaten van het verkennende literatuuronderzoek, voornamelijk gebaseerd op buitenlands onderzoek, met voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd, aangezien het nog onduidelijk is in hoeverre deze resultaten toepasbaar zijn op Nederland en de Nederlandse bevolking.

Ten aanzien van de verdere verbetering van de aanpak van eergerelateerd geweld in Nederland, komt uit de expertmeeting naar voren dat er een duide­lijke behoefte is aan een meer gendersensitieve benadering, internationale samenwerking en een langetermijnvisie om fragmentatie in beleid en hulpver­lening te verminderen. Kennishiaten in de literatuur onderstrepen de noodzaak van verdere studies om de factoren die bijdragen aan dodelijk geweld beter te begrijpen en om de aanpak van dodelijk en niet-dodelijk eergerelateerd geweld in Nederland te optimaliseren, zoals blijkt uit dit verkennend onderzoek.