Gezonde spanningen in de wijk? Of dreigt er polarisatie?

‘Naar polarisatie is ontzettend veel onderzoek gedaan, er zijn theoretische modellen, gespreksmethoden, interventies en handreikingen. Maar je kunt zulke middelen natuurlijk pas inzetten als je weet wat de aard en omvang is van de polarisatie waar je in je gemeente mee te maken hebt. En dat bepaal je niet zo eenvoudig. Daarvoor hebben we deze tool ontwikkeld.’

Wat maakt het zo lastig om te bepalen? 

‘Er is handelingsverlegenheid, en dat is ook logisch. Polarisatie is niet iets dat je kunt beetpakken. We zien in de praktijk hoe gemeenten er mee worstelen. Polarisatie is een ingewikkeld fenomeen en het is bovendien lang niet altijd ongewenst. Soms heb je polarisatie nodig om een verandering in gang te zetten. Als je wilt inschatten of polarisatie al dan niet ongewenst is, heb je vaak te maken met verschillende visies op de situatie. Bijvoorbeeld door een verschillende taakstelling van beleidsterreinen, verschillende belangen van betrokkenen of op basis van je persoonlijk referentiekader beoordelen mensen situaties verschillend.  En als die verschillende perspectieven samenkomen, kun je gaan twijfelen. En dat kan er ook toe leiden dat er uiteindelijk niets gebeurt. Of dat gemeenten alleen gaan handhaven als situaties uit de hand zijn gelopen, maar dan ben je te laat. Deze tool helpt om de situatie uniform en objectiever te duiden om zo op tijd inzicht te krijgen in wie wat wanneer moet doen.’

Weten gemeenten dat dan niet? 

‘We zien dat grote steden al veel hebben opgetuigd rond dreigend polariserende situaties. Kleinere gemeenten zijn vaak nog zoekend. Wat is het? Van wie is het? Het is typisch een probleem dat van iedereen en dus van niemand is. Je werkt bovendien tussen verschillende beleidsdomeinen die niet altijd zo gemakkelijk met elkaar praten. Terwijl juist dat zo belangrijk is, om domeinoverstijgend vooraf te bespreken: hoe kan je tijdig signaleren en zaken voorkomen en wie doet wat áls het uit de hand loopt?’

De tool geeft aan óf je iets moet doen en hoeveel haast je daarmee moet hebben. Dat biedt houvast

Wat levert deze tool precies op? 

‘Stel: je hebt als beleidsadviseur het gevoel dat er iets aan de hand is in jouw gemeente of wijk. Zo begint het heel vaak. Maar als we aan beleidstafels zeggen: ‘Het is onrustig in de wijk’, dan kun je daar niet zoveel mee. Dat kun je pas als je concreet maakt op basis van welke waarnemingen of signalen je dat stelt. Deze tool helpt om in kaart te brengen wat er precies aan de hand is. Aan de hand van 11 criteria bepaal je of die onrust reden tot zorg is, in welke mate er sprake is van polarisatie en of je er iets mee moet. Hiermee krijg je grip op de situatie. Daarna kun je kijken op wiens bordje het hoort en wie er aan zet is. De tool geeft niet aan wat je precies moet doen, dat bepaalt een gemeente immers zelf, maar wel óf je iets moet doen en hoeveel haast je daarmee moet hebben. We wilden geen dwingend juk maken, maar wel houvast bieden.’

De tool is bedoeld voor gemeenten, hebben zij ook meegewerkt aan de ontwikkeling ervan?

‘Ja, we hebben deze tool vanuit wetenschappelijk perspectief samen met de uitvoeringspraktijk gemaakt. KIS bracht relevante info vanuit wetenschappelijke hoek bijeen en onderzocht in Rotterdam, Den Haag en Utrecht hoe gemeenten nu omgaan met dreigend polariserende situaties. Aan de hand van casussen uit hun lokale praktijk gingen we aan de slag. Tijdens die lokale sessies bleek dat het heel goed is om de tool samen met collega’s in te vullen, zodat je je baseert op verschillende perspectieven. In gesprek met elkaar kom je vervolgens tot een gezamenlijke beoordeling.  Zo zorg je ervoor dat je groepen gelijk behandelt en niet verder polariseert. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende behandeling van boeren en klimaatactivisten.

De tool geeft ook aan hoe snel je moet handelen, waarom is dat belangrijk? 

‘Vaak komen gemeenten te laat in actie bij polarisatie. Maar als je alleen maar inzet op handhaven, dan mis je een heleboel en je kunt er donder op zeggen dat onvrede blijft en polarisatie verergert. Je wilt vroeg genoeg kunnen inschatten: waarop ga ik inzetten en waarom? Die keuze, daar gaat het om.’

Je bepaalt aan de hand van 11 criteria of er sprake is van polarisatie, waarom zoveel? 

‘Polarisatie is complex. Daar kun je niet aan voorbij gaan. Je hebt die elf criteria nodig om er echt grip op te krijgen. Het helpt je bepalen ‘waar het ‘m in zit. Maar als je je casus scherp hebt, loop je er zo doorheen. En als je het een paar keer hebt gedaan, maak je het je eigen om op deze brede manier naar situaties te kijken. Dan gaat de tool meer als een reminder werken. De verschillende criteria zijn ook belangrijk om je handelen goed te kunnen uitleggen waarom je iets hebt gedaan. Overigens niet elk criterium is in elke situatie relevant. Dus hoef je ook niet met alle criteria zelf iets te doen, het is vooral belangrijk dat je alles goed in beeld hebt, blinde vlekken in beeld te krijgen en misschien wel juist om te voorkomen dat alles op jouw bordje terechtkomt.’

Start de tool