Ouderinitiatieven tegen onderwijssegregatie

Met een ‘ouderinitiatief’ komen ouders zelf in actie om een school gemengder te maken. KIS bracht randvoorwaarden, succesfactoren en valkuilen voor dit soort ouderinitiatieven in kaart, en geeft in een handreiking tips voor ouders, scholen en gemeenten. Twee professionals delen hun ervaringen en geven tips aan ouders die hier zelf mee aan de slag willen.

Artikel
Jeugd en opvoeding

'Toen mijn kinderen naar de basisschool gingen, bestonden er enorme wachtlijsten. De scholen met hoger opgeleide ouders zonder migratieachtergrond waren het populairst, maar dat waren eigenlijk een soort reservaten in de multiculturele stad,' vertelt Monique Hoogland. Als zzp’er houdt ze zich al twaalf jaar bezig met onderwijssegregatie: 'Hoogopgeleide ouders gingen in steeds wijdere cirkels rondom het centrum wonen. Maar voor de school van hun kind fietsten ze de wijk uit. Daar zijn we toen met ouderinitiatieven op ingesprongen.'

Wat is een ouderinitiatief?

Er is sprake van een ouderinitiatief als één of meer ouders zich actief inzetten om een groep ouders te stimuleren hun kinderen gezamenlijk aan te melden bij een school, zodat de leerlingenpopulatie meer gemengd raakt. 

Naar rapport en handreiking

'Rond 2013 waren er in Nederland zo’n 100 ouderinitiatieven,' zegt Guido Walraven, coördinator en onderzoeker bij het landelijk Kenniscentrum Gemengde Scholen: 'Hoeveel het er nu precies zijn weten we niet. Een klassiek voorbeeld is de Joop Westerweelschool in Amsterdam. De buurt was gemengd, maar de school gesegregeerd. Een groep ouders dacht: ik kan wel een bakfiets kopen en naar een school twintig minuten verderop fietsen, maar waarom zou ik dat doen als er ook een goede school op loopafstand is? Deze ouders verenigden zich en meldden hun kinderen gelijktijdig aan op de Joop Westerweel. Dat is nu zo’n acht jaar geleden en de school is nog steeds gemengd.'

Segregatie

Sinds een paar jaar neemt de segregatie in het onderwijs (op basis van sociaal economische status) weer toe, en dat is onwenselijk. 'Uit onderzoek blijkt dat segregatie tot kansenongelijkheid leidt,' vertelt Walraven: 'Daarnaast leven we in een diverse samenleving, dus het is vreemd dat kinderen gesegregeerd naar school gaan. Zo leren ze niet samenwerken met kinderen die op bepaalde vlakken anders zijn en daarmee zijn ze minder goed voorbereid op de pluriforme samenleving.'

Uit onderzoek blijkt dat segregatie tot kansenongelijkheid leidt  -  Guido Walraven, Kenniscentrum Gemengde Scholen

Onderwijssegregatie bestaat vooral op basis van het opleidingsniveau van de ouders. Nu het opleidingsniveau van mensen met een migratieachtergrond stijgt, neemt segregatie op basis van etniciteit langzaam af. Maar segregatie op basis van opleidingsniveau neemt juist toe. Overigens overlappen beide factoren elkaar gedeeltelijk.

Afspiegeling van de wijk

KIS onderzocht bestaande ouderinitiatieven om daarvan te leren. In het rapport staat te lezen dat een ouderinitiatief niet zomaar van de grond komt en ook niet overal kans van slagen heeft. Walraven: 'Een school moet een afspiegeling van de wijk vormen, dus ouderinitiatieven werken vanzelfsprekend alleen in gemengde wijken. Maar alhoewel Nederland veel gemengde buurten kent, is de onderwijssegregatie daar vaak toch hoog.'

'Ouders kiezen het liefst een omgeving voor hun kind waar ze zich thuis voelen en waar ze hun eigen opvoedstijl herkennen,' observeert Hoogland. 'Daarnaast komt het ook voor dat scholen zich - formeel of informeel - op een bepaalde doelgroep richten,' vult Walraven aan.

Medewerking van de school

Om een ouderinitiatief te laten slagen moet een school kwalitatief goed onderwijs bieden en bereid zijn mee te werken. 'Een initiatief staat of valt met medewerking van het schoolbestuur,' benadrukt Hoogland: 'In de praktijk merken we dat sommige ‘witte’ scholen dit vaak helemaal niet willen. Daarom werken ouderinitiatieven eigenlijk nog maar één kant op: hoogopgeleide ouders zonder migratieachtergrond melden hun kinderen gezamenlijk aan bij een school waar kinderen met een migratieachtergrond oververtegenwoordigd zijn.'

Segregatie is een ingewikkeld en complex probleem dat je op meerdere niveaus tegelijk moet aanpakken: het stadsbrede aanmeldbeleid speelt een belangrijke rol  -  Guido van Walraven

Ouderbetrokkenheid

'Een ouderinitiatief werkt het best als je minimaal acht kinderen tegelijk inschrijft' ervaarde Hoogland de afgelopen jaren: 'Dan ontstaat een aanzuigende werking en melden de jaren daarna meer ouders van deze doelgroep zich aan.' Initiatiefnemers moeten jonge ouders actief benaderen. Idealiter al voordat de kinderen naar school gaan, bijvoorbeeld op de crèche. Walraven: 'De ouders van de Westerweelschool hingen briefjes aan alle fietsen met kinderzitjes in de wijk en gingen naar de speeltuin om ouders aan te spreken. Ook maakten ze intensief gebruik van sociale media om ouders te werven.'

Zittende ouders

De zittende ouders – vaak met een lagere of meer praktische opleiding - mogen daarbij niet vergeten worden: 'Voor hen kan de komst van een nieuwe groep mondige ouders aanvoelen als een invasie,' weet Walraven: 'Op de Westerweelschool is daarom ingezet op het betrekken van alle ouders, bijvoorbeeld door het organiseren van gezamenlijke activiteiten. Dan zie je dat lager opgeleide ouders net zo blij zijn met het initiatief, omdat kinderen wederzijds van elkaar leren en zich aan elkaar optrekken.'

Een initiatief staat of valt met medewerking van het schoolbestuur  -  Monique Hoogland, ZZP'er

Leerproces

Maar dan nog gaat het niet vanzelf, vertelt Hoogland: 'Zo’n gemengde school is af en toe wel wat gedoe. Er is toch minder herkenning onderling. Je moet je er als ouder echt voor willen inzetten om die brug te slaan.' Denk bijvoorbeeld aan speelafspraakjes, geeft Walraven als voorbeeld: 'Ouders vragen zich af: ‘Waarom wordt mijn kind niet bij die andere kinderen thuis uitgenodigd?’ Dan zeggen wij: ‘Ben je het gesprek daarover aangegaan – op een niet-veroordelende manier? Of zou je misschien een alternatief kunnen voorstellen?’ In de speeltuin afspreken is voor veel ouders met een migratieachtergrond bijvoorbeeld toegankelijker. Omgaan met diversiteit is een leerproces, waar we als ouders onze kinderen in meenemen.'

Groene scholen als verbindende factor

Hoogland ontdekte dat het soms juist beter werkt om níet op diversiteit te focussen: 'De laatste jaren houd ik me steeds meer bezig met ‘Groene scholen’ en ik heb gemerkt dat dit heel verbindend werkt. We plaatsen moestuinbakken op het schoolplein, organiseren tuindagen en richten een ‘Green Team’ op dat de tuintjes onderhoudt. Op de Rivierenschool in Amsterdam is een Turkse moeder waar ik altijd een beetje bang voor was: een grote stoere vrouw, die rondreed op haar scooter. Totdat we een keer samen in die tuin stonden en in gesprek raakten over courgettes. Ze vertelde over de tuin van haar ouders in Turkije en legde uit hoe ze de bloemen van de courgettes bereidt. Nu groeten we elkaar op straat en maken een praatje.'

Lange adem

Een school echt gemengd maken is een zaak van lange adem. Walraven: 'Voor veel ouders begint het toch met een plek voor hun eigen kind. Het initiatief op gang houden vraagt om structurele aandacht. Het komt wel voor dat groep 1 en 2 gemengd zijn, maar dat het daarna weer inzakt.' Andersom gebeurt ook, zegt Hoogland: 'Dan krijgen de kinderen zonder migratieachtergrond de overhand en gaat een initiatief aan zijn eigen succes ten onder.'

Andere interventies tegen segregatie

Ouderinitiatieven zijn een mooie interventie om segregatie tegen te gaan, vindt Walraven, maar vanwege de kleine schaal is het effect wel beperkt: 'Segregatie is een ingewikkeld en complex probleem dat je op meerdere niveaus tegelijk moet aanpakken. Het stadsbrede aanmeldbeleid speelt een belangrijke rol. Utrecht voert bijvoorbeeld vanaf oktober een nieuw aanmeldbeleid in. Dit zorgt voor een gelijk speelveld en meer gelijke kansen. Een andere methode is voorlichting aan ouders en scholen.'

Ook Hoogland ervaart dat ontwikkelingen op grotere schaal invloed hebben op de stabiliteit van ouderinitiatieven: 'Op een gegeven moment liepen er in Amsterdam wel twaalf initiatieven tegelijk en leek het steeds vanzelfsprekender om scholen te mengen. Maar de afgelopen jaren beweegt de ontwikkeling weer de andere kant uit. Door krapte op de woningmarkt vluchten ouders die een groter huis willen kopen de stad uit. Met als direct gevolg dat de wachtlijsten verdwijnen en de segregatie weer toeneemt. Ook de opmars van islamitisch onderwijs speelt hierbij een rol.'

Een ouderinitiatief kost tijd en energie, maar je legt wel de basis voor iets heel waardevols: een hechte schoolgemeenschap waar je kinderen opgroeien als wereldburgers  -  Monique Hoogland

Een laatste factor die buiten het bereik van de ouders ligt is stadsplanning. Hoogland: 'In nieuwbouwwijken zie je vaak dat koopwoningen als eerst worden opgeleverd, met daarbij één Montessorischool, die direct vol zit. Daarna komen pas de sociale huurhuizen. De kinderen die daar wonen, moeten noodgedwongen allemaal naar de openbare school.'

Wereldburgers

Heeft ze nog een tip voor ouders die overwegen een ouderinitiatief te starten? Hoogland: 'Zoek een groep gelijkgestemden en bouw al vroeg een band op met de school. Een ouderinitiatief kost tijd en energie, maar je legt wel de basis voor iets heel waardevols: een hechte schoolgemeenschap waar je kinderen opgroeien als wereldburgers.'

 Naar rapport en handreiking

Tip: Het landelijk Kenniscentrum Gemengde Scholen maakte in 2012 een brochure over ouderinitiatieven, die momenteel wordt geactualiseerd.