Tussen twee werelden, ervaringen van Nederlanders met een dubbele nationaliteit

Door Jessica Maas

Meer dan een kwart van de Nederlandse bevolking heeft een migratieachtergrond; een deel daarvan bezit twee paspoorten. Rondom die dubbele nationaliteit is de afgelopen jaren in het politieke debat veel discussie ontstaan. 'Door sommige politici wordt bijvoorbeeld de loyaliteit aan Nederland in twijfel getrokken. De dubbele nationaliteit is echt geproblematiseerd,' zegt Jeroen Vlug.

Lange arm

Directe aanleiding voor het onderzoek was het manifest, in 2019 geschreven door een groep Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond, die zich zorgen maken over ‘de lange arm van Marokko’ richting burgers met een dubbele nationaliteit. 'Ze deden een oproep aan de Nederlandse overheid: bescherm onze rechten en heb oog voor de spanningen die er zijn. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft vervolgens KIS gevraagd: hoe breed leeft dit sentiment? Zijn er bepaalde ondersteuningsbehoeften?'

KIS-onderzoekers Eliane Smits van Waesberghe, Maxime van Gevel, Jeroen Vlug, Koen Kros en Roos Mulder doken in de wereld van de dubbele nationaliteit. 'We zijn gestart met een uitgebreid literatuuronderzoek, zowel internationaal als in Nederland. Er bleek heel weinig empirisch onderzoek te zijn. Veel theorie, maar weinig concrete ervaringen van mensen zelf. Zeker in Nederland ontbreekt dat. Daarom hebben we gekozen voor zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek.'

Deelnemer van het onderzoek:

Als Nederlander doe ik overal aan mee en voel ik me Nederlands. In Eritrea voel ik me ook Eritreeër. Je hebt momenten dat je je beide voelt, maar ook dat je je beide niet voelt.

Ruim honderd mensen met een dubbele nationaliteit zijn bevraagd en geïnterviewd. Met name Turkse en Marokkaanse Nederlanders namen deel. Ook zijn er diepte-interviews met experts afgenomen. 'Een opvallende uitkomst is de grote discrepantie tussen het politieke debat en de ‘geleefde realiteit’ van de mensen zelf,' zegt Vlug. 'Mensen putten vaak juist kracht uit hun dubbele identiteit; het gaat al snel ook over de dubbele culturele identiteit. Ze hebben het over toegang tot sociale netwerken, over sociale steun, zingeving, familiebanden. Een dubbele nationaliteit is veel eerder een verrijking dan een worsteling.'

Uit het onderzoek blijkt wel dat het hebben van een dubbele paspoorten soms op juridisch vlak voor problemen kan zorgen. 'Denk aan erfeniskwesties of scheidingen die in Nederland wel, maar in Marokko of Turkije niet worden erkend. Op andere domeinen – werk, gezondheid, religie – speelt de dubbele nationaliteit amper een rol.'

Deelnemer van het onderzoek:

Mijn ouders zijn in Marokko getrouwd, en dat huwelijk is hier niet erkend. Daardoor liep ik vast toen ik hun nalatenschap moest regelen.

Impact

Deze bevindingen staan haaks op het politieke debat. 'Daar gaat het vooral over loyaliteitskwesties: ben je wel loyaal aan Nederland?' Die problematisering heeft impact op Nederlanders met een dubbele nationaliteit, zegt Vlug. 'Dat blijkt ook uit de literatuur. Het heeft ermee te maken hoe in de samenleving tegen een dubbele nationaliteit wordt aangekeken. Het ontkennen van iemands volledige identiteit noemen we ook wel dual identity denial; dat kan gevoelens van uitsluiting veroorzaken. Alsof je niet loyaal zou zijn. Dit kan gevolgen hebben voor het zelfbeeld, voor sociale participatie – mensen kunnen zich terugtrekken, niet meer stemmen. We weten uit onderzoek naar discriminatie dat het ook effect kan hebben op de mentale gezondheid. De impact van zo’n debat kan dus zeker verstrekkende gevolgen hebben.'

Deelnemer van het onderzoek:

Als er weer iets gebeurt met Turkije of Erdogan, kijken mensen je meteen anders aan. Alsof je ineens niet meer volledig Nederlander bent.

De zorgen over de lange arm, over inmenging vanuit landen van herkomst, leven bij de schrijvers van het manifest, maar komen in de interviews niet duidelijk naar voren. 'Dat kan ermee te maken hebben dat we een specifieke groep niet of onvoldoende hebben bereikt. Of dat mensen hier liever niet over spreken. Maar ook experts, zoals Nadia Bouras (Universiteit Leiden), bevestigen bijvoorbeeld dat het Marokkaanse diasporabeleid is veranderd: van harde inmenging naar zachte beïnvloeding via ondernemerschap en culturele verbondenheid.'

Aanbevelingen

De onderzoekers doen ook een aantal aanbevelingen voor beleid. 'Belangrijk: ga er als overheid niet automatisch van uit dat een dubbele nationaliteit problematisch is. Veel mensen zijn er juist blij mee – het is een deel van hun identiteit. Erken die meervoudige identiteiten.' Inwoners met een dubbele nationaliteit hebben volgens de onderzoekers behoefte aan meer ondersteuning bij juridische vraagstukken. 'Ik weet dat de overheid hier ook mee bezig is. Panteia heeft hier specifiek onderzoek naar gedaan.'

Het rapport is ook in Den Haag goed ontvangen. Staatssecretaris Jurgen Nobel (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) heeft in mei al gereageerd met een Kamerbrief. 'Hij onderkent daarin het probleem van dual identity denial en benadrukt het belang van inclusie en het tegengaan van discriminatie.'

Vlug benadrukt dat er in onderzoek en debat niet alleen óver mensen met een dubbele nationaliteit wordt gesproken, maar mét hen. 'Dit onderzoek laat zien hoe zij het zelf ervaren en dat is toch heel anders dan het beeld in het debat.'