Turks-Nederlandse professionals vrezen gevolgen Turkse spanningen

Ahmet Azdural, directeur van het Inspraak Orgaan Turken in Nederland, is bezorgd over de toon van het debat, over de polarisatie. Het beeld dat de Turkse gemeenschap tot op het bot is gespleten, is volgens hem onjuist. Zonder de incidenten te bagatelliseren. ‘We moeten niet vergeten dat er ook een grote grijze groep is, die dit graag wil laten rusten.’

Azdural staat niet alleen in zijn zorgen. Veel professionals met een Turkse achtergrond storen zich aan de huidige discussies in de media, in de politiek, ontstaan na de coup. Het ligt allemaal gevoelig, blijkt na een rondje professionals. Ze werken liever niet mee of dan anoniem.

Afstand nemen

'Ik ben trots op m'n dubbele roots, maar dat gaat er bij velen niet in'

‘Maak zaken niet groter dan dat ze zijn en veroordeel niet’, luidt het algemene advies. ‘Het is vooral de media zelf die het heel druk met de hele kwestie heeft. Mensen willen helemaal niet de spanningen van Turkije importeren.’ En ook: ‘Beroepskrachten moeten zich wel in de context verdiepen.’

Volgens een andere professional lopen er op voortdurend twee discussies door elkaar: de interne spanningen tussen Gülen en Erdogan aan de ene kant en het oordeel van Nederland over Turkije, over Erdogan aan de andere kant. ‘Wij als Nederlandse Turken moeten ons daarover uitspreken en afstand nemen. Net als Wilders die na elke aanslag roept dat moslims afstand moeten nemen.’ Ze vreest de gevolgen van de verdergaande polarisatie. ‘Ik ben trots op mijn dubbele roots. Ik sta met een been daar, twee hier. Ik pluk de vruchten van die twee culturen. Klaar. Ik zou wel gek zijn als ik afstand ga nemen. Maar dat gaat er bij veel mensen niet in. Dat je als mens liefde voor twee landen kan voelen.’

Weinig empathie

Directeur Azdural van het Inspraak Orgaan Turken in Nederland herkent de zorgen. Hij betreurt dat net na de coup weinig empathie in Nederland te beluisteren viel. ‘Wat er in Turkije is gebeurt, ongeacht wie er achter zit, was een traumatische ervaring, ook voor de Turkse gemeenschap in Nederland. Tanks over de straten, 250 mensen die het leven hebben gelaten.’ De overheid had wat meer begrip kunnen tonen. ‘In zo’n gesprek kun je dan ook duidelijk zijn. We gaan niemand hier bedreigen of ruiten inslaan, maar met begrip sluit je mensen wel in.’

Door die harde taal staat de Turkse gemeenschap onder druk, zegt Azdural. De afstand tussen de gemeenschap en de Nederlandse samenleving is volgens hem de afgelopen jaren al toegenomen, het debat is verhard. ‘Discriminatie en islamofobie zijn gegroeid, met als gevolg dat mensen zich in Nederland niet meer thuis voelen en nog meer in eigen kring zijn gaan terugtrekken.’ Gelijktijdig groeit de bemoeienis van de Turkse overheid, die wel krachtig stelling neemt. ‘En de Nederlandse overheid trekt zich juist terug.’

Pleur op

Hij vreest de gevolgen van het huidige debat, zeker voor de toekomst van de Turks-Nederlandse kinderen. ‘Ik ben bang dat later niet hun capaciteiten of talenten van belang zijn, maar hun afkomst. Het is uit onderzoek bekend dat werkgevers zich laten beïnvloeden door groepsbeelden. Ik ben bang dat de jongeren het moeilijker krijgen.’

Ook het ‘pleur op’ van premier Rutte bij het tv-programma Zomergasten over de Turks-Nederlandse jongeren in Rotterdam heeft er in flink ingehakt, zegt Azdural. ‘Dat zeg je toch niet tegen andere probleemgroepen? Dit soort uitspraken jagen angst aan. Mensen houden hun mond meer. Maar de verkiezingen komen er aan dus we zullen nog wel meer te horen krijgen.’

'Het Turk zijn'

'Turkse Nederlanders hebben het gevoel dat ze Turkije moeten verdedigen, zo worden ze ook aangesproken'

Volgens cultureel antropoloog Ibrahim Yerden leggen de ontwikkelingen van de laatste tijd een aantal mechanismes bloot. ‘De Turk bestaat niet, maar het ‘het Turk zijn’ is wel een bindmiddel. Turken zijn trots op hun land, op hun historie. Sinds de jaren tachtig kennen we binnen de gemeenschap allerlei organisaties. Koerden, Alevieten, verenigingen naar religie, naar thema, naar regio. Heel divers, maar naar buiten toe: dé Turkse gemeenschap, met een grote sociale controle. Ook de Turkse ‘namus’ (eer) speelt een rol. Ruimte voor het individu is er niet.’

Ondanks die verschillen slaagden de groepen binnen de Turkse gemeenschap erin een ‘fragiele balans’ te creëren. ‘Maar wel een balans die beïnvloed wordt door berichtgeving uit Nederland en Turkije. Het verschil is nu dat - onder Erdogan - in Turkije de scheidslijnen scherper zijn geworden. Hij hamert daar voortdurend op. De groepen in Turkije zijn herverdeeld. Met als nieuwe groep: groep Erdogan. Tegen het westerse individualisme in.’

Dit heeft ook gevolgen voor de Turken in Nederland. Yerden: ‘Ook hier worden scherpere lijnen getrokken. Erdogan noemde de Turken in buitenland “zijn ambassades”. Turkije is in gevaar door terroristen uit Europa en VS. Dat is een duidelijke opdracht, waar zeker Turkse jongeren gevoelig voor zijn.’

Dat is niet gek, vindt de antropoloog. Veel Nederlands Turkse jongeren hebben een ‘verdedigingsmechanisme’ opgebouwd. Een mechanisme waarbij ze het gevoel hebben dat ze Turkije voortdurend moeten verdedigen. ‘Zo worden ze ook door de Nederlandse overheid aangesproken. Zonder oog te hebben voor de duizenden Koerden of Alevieten in Nederland.’ Dat bevordert de integratie niet. Integendeel. ‘Het tegenstrijdige is ook de overheid de dominante groep - de witte Nederlanders - wel als individu aanspreekt. Maar migrantengroepen niet. Zij blijven “de ander”.’

Meten met twee maten

'Nederland is onervaren met groepen in eigen huis die het huis veranderen'

Het is niet alleen de overheid die tweestrijdig is, ook veel Turken meten met twee maten. ‘Je ziet nu vaak dat Nederlandse Turken, wanneer het over Nederland gaat, democratische waarden hanteren, gaat het over Turkije dan overheerst de emotie. Dat zie je niet alleen bij jongeren, maar ook in de politiek.’ Als voorbeeld verwijst hij naar Grijze Wolven (Turkse ultra-nationalisten) die in Nederland zich thuis voelen bij linkse partijen.

Lastige materie, ook voor Nederlandse beleidsmakers. ‘Onervarenheid. Daar heeft het allemaal mee te maken. Nederland heeft een koloniaal verleden, maar geen ervaring met groepen in eigen huis, die het huis veranderen.’ De antropoloog vindt dat daarom in het onderwijs veel meer aandacht gegeven moet worden aan maatschappijleer. ‘De samenleving is complexer geworden. Aandacht voor de vrijheid van meningsuiting, voor het individu is net zo belangrijk als rekenen en taal. Westerse waarden die bij veel Turks-Nederlandse jongeren niet ontwikkeld zijn. De druk van de eigen groep was daar ook te groot voor. Turks-Nederlandse jongeren zijn zeker mondig, maar vaak nog wel uit naam van de gemeenschap.’