De Nieuwe Bibliotheek: Ontwikkeling door ontmoeting

De Nieuwe Bibliotheek op het drukke Stadhuisplein in het centrum van Almere is niet te missen. Al voor openingstijd staan voor het imposante gebouw bezoekers te wachten: studenten, ouders met jonge kinderen en ouderen, met of zonder migratieachtergrond. Door de centrale ligging trekt de hoofdvestiging bezoekers uit heel Almere. ‘Wat hier rondloopt is de afspiegeling van de stad’, vertelt Polly Rademaker, coördinator Laaggeletterdheid en Inburgering. ‘Dat past ook bij onze strategie. Wij richten ons op alle Almeerders, de zelfredzame en de minder zelfredzame.’  

De vragen die bezoekers stellen, gaan steeds minder over boeken

Een roltrap leidt de bezoekers naar de welkomsthal van de bibliotheek. Achter de informatiebalie staan medewerkers in paarse shirts klaar om vragen te beantwoorden of om de weg te wijzen. ‘De vragen die bezoekers stellen, gaan steeds minder over boeken’, heeft front-office medewerker Marion Redeker de afgelopen twaalf jaar ervaren. ‘Het gaat veel meer over hoe dingen werken, bijvoorbeeld de computer, of waar in de stad iets te vinden is. Wij hebben vaak genoeg het antwoord en gaan in gesprek.’ Redeker hoort opmerkingen als ‘ik wist het niet meer, dus ga ik maar naar de bibliotheek’. ‘Dat is heel fijn om te horen. Het betekent dat wij een veilige en goed vindbare plek zijn voor mensen met vragen.’  

Ontmoeting boven boeken 

De verbouwde bibliotheek nodigt uit tot een bezoek, door de inrichting met veel zitplekken en het aanbod van allerlei diensten en activiteiten. Dat past in de landelijke verschuiving van de klassieke uitleenbibliotheek naar een brede maatschappelijke bibliotheek, ten behoeve van drie grote maatschappelijke opgaven: het bestrijden van laaggeletterdheid, het bevorderen van digitale inclusie en het stimuleren van persoonlijke ontwikkeling. 

‘Als derde plek, naast je thuis en werk’, zo omschrijft directeur Annerie Brenninkmeijer De Nieuwe Bibliotheek, ‘de publieke ruimte voor gemeenschapsvorming, ontmoeting en ontspanning.’ Je blijft er terecht kunnen voor boeken, kranten en tijdschriften, maar ontmoeting krijgt nu prioriteit. ‘Het is de bedoeling dat mensen hier graag bij elkaar komen, om ervaringen uit te wisselen, te studeren of digitale vaardigheden te ontwikkelen. Laagdrempeligheid is hierin heel belangrijk: je kunt altijd instappen en het is gratis.’  

Kletsen met nieuwkomers  

Almere is de jongste stad van Nederland. Begin 2022 telde het 217.828 inwoners. Daarvan woont ongeveer de helft in stadsdeel Almere Stad, met in het centrum de hoofdvestiging van de bibliotheek. Met nog drie vestigingen heeft Almere minder bibliotheken dan landelijk gemiddeld in verhouding tot het inwoneraantal. In Almere Stad heeft 60,4 procent van de bewoners een migratieachtergrond, waarvan 30,8 procent buiten Europa.  

Het is leuk om hier mensen te ontmoeten en die elke week weer te zien

Tijdens het Taalcafé in de bibliotheek oefenen nieuwkomers in groepsverband met de Nederlandse taal, onder leiding van een vrijwilliger. Twee keer per week worden deelnemers zo bij elkaar aan tafel gezet dat ze steeds weer anderen spreken. Iedereen stelt zichzelf even voor. Er blijkt een grote verscheidenheid aan herkomstlanden: Indonesië̈, Pakistan, Irak, Marokko, Griekenland en Engeland. Sommige deelnemers blijven na afloop napraten. ‘Het is saai om thuis te zitten, zonder werk’, zegt een van hen. ‘Het is leuk om hier mensen te ontmoeten en die elke week weer te zien.’ 

‘Bezoekers komen voor de taal en gaan weg met een sociaal netwerk’, aldus coördinator Rademaker. ‘Je ziet echt verbinding ontstaan. Laatst zei iemand heel mooi: ‘nu leer ik andere mensen kennen die hetzelfde probleem hebben en dan weet je dat je niet alleen bent’.’ Dat geldt ook voor de bezoekers van de inloopworkshop Klik en Tik, voor beginners op de computer. ‘Ik ben zes jaar geleden uit Syrië̈ gekomen’, vertelt een deelnemer. ‘Ik kom graag in de bibliotheek, om met anderen te kletsen over ons leven. In de wijk kom ik nu wel eens mensen uit de bieb tegen.’  

Spontaan contact 

De bibliothecaris ziet vooral vluchtige momenten van contact ontstaan tussen bezoekers van de bibliotheek, bijvoorbeeld bij de computers. ‘Meestal vragen mensen eerst mij om hulp, maar soms zegt een klant dan dat hij het wel weet en kan helpen, bijvoorbeeld bij het maken van een kopie. Dat is zo’n ontmoeting tussen twee onbekenden die elkaar helpen, soms door alle taalbarrières heen. Het zijn kleinere momenten van contact.’ Het faciliteren van ongedwongen ontmoeting tussen buurtbewoners met verschillende culturele achtergronden, leeftijden en leefstijlen vraagt dus om subtiele regie van professionals en beheerders, blijkt uit het KIS onderzoek naar publieke familiariteit in wijken. Niet zozeer door de ontmoeting zelf te faciliteren, maar vooral door randvoorwaarden te scheppen voor sociale interactie. 

Het is mijn doel dat iedere klant zich gehoord en gezien voelt

De rol van de bibliotheek als ontmoetingsplek is niet vanzelfsprekend. De sociale taak van de medewerkers kan een uitdaging zijn, vertelt Rademaker: ‘Het is mijn doel dat iedere klant zich gehoord en gezien voelt. Dat bereiken we door gastvrij te zijn en op mensen af te stappen. Maar hoe kun je het contact tussen elkaar onbekende bezoekers stimuleren? Dat doen we nu vooral door middel van activiteiten.’ Deze activiteiten zijn niet expliciet gericht op ontmoeting, maar zorgen er wel voor dat bezoekers regelmatig terugkeren naar de bibliotheek en elkaar daar herhaaldelijk ontmoeten.  

Koffie en krant  

De Nieuwe Bibliotheek is duidelijk ontworpen vanuit het doel om ontmoeting te stimuleren. Dit zien we terug in de manier waarop deze plekken worden gebruikt en gewaardeerd door bezoekers. Van buiten zien de gebouwen er uitnodigend uit en ze beschikken over de nodige flexibiliteit om in te spelen op veranderende gebruikerspatronen, wat helpend kan zijn bij lichte contacten. In de bibliotheek kan ook koffie worden gedronken, in het nieuwscafé. ‘Er zijn veel vaste gasten’, vertelt de barista. ‘Studenten die latte macchiato’s bestellen en ouderen die rustig de krant lezen.’ Het nieuwscafé nodigt bezoekers uit wat langer in de bibliotheek te blijven, wat de kans vergroot dat ze elkaar vaker tegenkomen. Dat is ook de gedachte achter de verschillende routes die je kunt nemen door het gebouw. 

‘De inrichting heeft voor ieder wat wils’, concludeert coördinator Rademaker. ‘Sommige ruimtes zijn druk en rumoerig met grote groepstafels, andere plekken zijn rustig en met individuele zitjes. Jonge studenten zitten op hun laptop te werken, terwijl aan de tafel ernaast een vrijwilliger taalles geeft. Deze mensen komen niet naar de bibliotheek omdat er wat wordt georganiseerd, maar gebruiken het echt als een tweede huiskamer.’  

Foto: Peter Hilz