Expertmeeting taalonderwijs EU-arbeidsmigranten

Een gezelschap van experts in dit onderwerp is deze ochtend bijeengekomen in een zaal op de twaalfde verdieping van de torenflat in Utrecht waar KIS (Movisie) gehuisvest is. Het zijn medewerkers van maatschappelijke organisaties, zelforganisaties van EU-migranten, beleidsadviseurs van gemeenten en Rijksoverheid, onderzoekers en vertegenwoordigers van de uitzendbranche.

De vloer is allereerst aan Anna Sobczyk, onderzoeker bij het Kenniscentrum Arbeidsmigranten. Ze presenteert de resultaten van de recentste peiling onder arbeidsmigranten. Naast haar onderzoekswerk is ze betrokken als vrijwilliger bij Polka, een stichting voor Poolse vrouwen. Daar is ze coördinator van de sectie Taal en Integratie.

Sobczyk is met haar collega Jan Cremers van het Kenniscentrum Arbeidsmigranten en met KIS, de organisator van de expertmeeting. Voordat ze het woord neemt, duidt Cremers kort de missie van het Kenniscentrum Arbeidsmigranten: drie jaar geleden opgericht met de intentie om zoveel mogelijk kennis over de positie van arbeidsmigranten – en hun betekenis voor de Nederlandse economie en samenleving – te verzamelen en te verspreiden. Daarbij werkt het kenniscentrum samen met organisaties die op deze thema’s actief zijn en expertise hebben verzameld. Zoals in dit geval KIS. 
Het kenniscentrum houdt regelmatig een spreekwoordelijke thermometer in de gemeenschap van arbeidsmigranten, deze nieuwste peiling is alweer de zesde in successie. 

Negatieve gevolgen onvoldoende taalbeheersing

Aan het einde van haar presentatie (voor de resultaten: zie kader ‘Belangrijkste resultaten peiling’), zet Sobczyk op een rij wat de negatieve gevolgen kunnen zijn voor arbeidsmigranten wanneer ze de Nederlandse taal onvoldoende beheersen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om het uitstellen van het zoeken van medische hulp. ‘Mensen zijn bang dat ze niet begrepen zouden kunnen worden.’ Dat komt vooral bij laaggekwalificeerden onder de respondenten voor. Ook kunnen discriminatie, financiële problemen en psychische problemen het gevolg zijn van onvoldoende taalbeheersing, stelt de onderzoeker van Kenniscentrum Arbeidsmigranten. Vaak een keten van oorzaak en gevolgen, zegt ze. ‘Zonder taal kunnen mensen geen sociale relaties opbouwen in hun omgeving. En dat maakt het ook moeilijk om te integreren in de samenleving. En al deze problemen hebben ook invloed op de psychische gezondheid.’

Bora Avrić, projectleider bij KIS, neemt het stokje over van Anna Sobczyk. Hij vertelt over de bevindingen van KIS in onderzoeken van de afgelopen acht jaar over het wel en wee van arbeidsmigranten in Nederland. Het beeld dat daaruit naar voren komt, komt sterk overeen met het beeld dat rijst uit de peiling van het Kenniscentrum Arbeidsmigranten, benadrukt hij. Avrić schetst allereerst hoe de situatie is van arbeidsmigranten die net in Nederland zijn en welke keuzes ze dan maken. ‘Het algemene beeld is, het is een struggle for life. De eerste prioriteit van mensen is om de basis op orde te krijgen. Dagen zijn eenzijdig: het is werken, slapen, werken, slapen…’ Uitbuiting ligt op de loer, stelt Avrić: ‘Slechte huisvesting, onderbetaald worden door je werkgever.’ 

En wanneer huisvesting buiten de bebouwde kom is, zijn er weinig contacten met Nederlandse inwoners en met hulpverleners. Bovendien kunnen deze slechte omstandigheden jarenlang aanhouden, vervolgt de KIS-projectleider. ‘Mensen hebben geen energie om ook buiten het werk dat ze doen, andere zaken te regelen, waaronder het leren van de taal.’

Deze bevindingen roepen een reactie op van een van de deelnemers, Anna Plitchenko van IDHEM (Wijkz). ‘Ik heb jonge collega’s van Marokkaanse en Turkse afkomst. Wat ik van hen hoor is dit: 'Deze verhalen doen me denken aan de verhalen van mijn opa en oma. Zij kwamen in de jaren zeventig naar hier en leerden ook geen Nederlands. Ik vraag me steeds af: kunnen we nu leren van hun ervaringen?’

 Mensen hebben geen energie om ook buiten het werk dat ze doen, andere zaken te regelen, waaronder het leren van de taal

Volgens Avrić, zelf kind van arbeidsmigranten die naar Nederland kwamen in die jaren, is de terugkeermythe een obstakel. ‘Ik herken dat. Ik was 20 jaar  toen ik voor het eerst voor mezelf de knop om had gezet: ik ga niet meer terug naar Joegoslavië, ik blijf gewoon hier. Maar al die jaren ertussen, werd me door mijn ouders ieder jaar verteld: ‘Volgend jaar gaan we terug. Dus je hoeft niet veel te investeren hier want we gaan toch terug.’ En dat is wat je nu ook hoort bij de Roemenen, Polen, Bulgaren en ook Oekraïners die we hebben gesproken.’

Avrić vertelt vervolgens welk beeld rijst uit de gesprekken die KIS met sociaal professionals voerde die hulp verlenen aan arbeidsmigranten. De vraagverlegenheid is groot. Zelf oplossen is hét adagium voor alle problemen. Daarnaast is er angst en wantrouwen ten opzichte van de overheid. Ook verwarring door ‘cultureel bepaalde beelden en verwachtingen’ over de rol van ondersteuners/ professionals speelt de groep parten. Een lichtpunt vormen de outreachende hulpverleners en sleutelfiguren die het wel lukt om in contact te komen met de nieuwkomers. Avrić: ‘Die kunnen een game changer zijn.’

Ook KIS zette de belemmeringen op een rij die arbeidsmigranten ervaren om Nederlands te leren, vertelt Avrić. Die komen voor een groot deel overeen met wat het Kenniscentrum Arbeidsmigranten peilde (zie kader ‘Belangrijkste resultaten peiling’). 

Tenslotte gaat de projectleider van KIS in op de rol van de werkgevers en naar wat hun bijdrage kan zijn bij de verbetering van de taalbeheersing van arbeidsmigranten (zie opsomming kader ‘Tips..’). 

Bij dit thema moet Peter Loef, programmamanager arbeidsmigratie bij de Algemene Bond van Uitzendondernemingen iets van het hart. Hij wijst op de negatieve beeldvorming van de uitzendbranche in berichtgeving over onderzoekrapportages over de leef- en werkomstandigheden van arbeidsmigranten. Het weerspiegelt volgens hem niet de wijze waarop de gehele sector opereert. Loef: ‘Nuancering is ongelooflijk belangrijk, dit natuurlijk zonder de problemen uit het oog te verliezen of te bagatelliseren. Maar we moeten echter óók voorkomen dat we het belang van betrokkenheid van de bonafide bedrijven niet uit het oog verliezen. Het gevaar ontstaat namelijk, en dat zijn ook wel eens geluiden die inmiddels naar boven komen, dat de goedwillende bedrijven in de uitzendbranche zich minder of niet meer willen inzetten voor het collectief, omdat zij denken: ‘We kunnen het toch niet goed doen’. Laten we vooral ons best doen hoe we het met elkaar beter kunnen maken, bonafide werkgevers, gemeenten en sociaal professionals, is zijn appèl. ‘We hebben elkaar nodig.’ Ook het frame dat werkgevers niet bereid zijn om taallessen te bekostigen, klopt volgens Loef niet voor de bonafide bedrijven.  
 

Na de plenaire sessie, gaan de deelnemers uiteen in groepjes. Ze buigen zich daarbij over de vraag welke rol gemeenten, werkgevers én sociaal professionals kunnen spelen om de taalvaardigheid van EU-arbeidsmigranten te vergroten. Wat zijn tips, drempels en welke goede voorbeelden zijn er? De uitkomsten worden plenair gedeeld (zie kader ‘Tips, drempels en goede voorbeelden’).