Nieuw geluid in het Nederlandse publieke omroepbestel

Het Nederlandse publieke omroepbestel is een open bestel, met omroepen die alle geluiden laten horen, legt woordvoerder van de NPO Thijs van Soest uit in een e-mail. ‘Van WNL en PowNed tot BNNVARA en VPRO,’ zo vervolgt hij. ‘De NPO bereikt daarmee wekelijks ruim 82% van alle Nederlanders en benadert het nieuws en de achtergronden van alle kanten.’ Met de mogelijkheid om een aspirant omroep te beginnen, biedt de publieke omroep ruimte aan nieuwe geluiden. Dat is namelijk één van de voorwaarden voor zendtijd: iets kunnen toevoegen wat er nog niet is.  

En dat blijkt toch echt hoog tijd, zo valt op te maken uit de teksten op de websites van veel aspirant omroepen. Zoë Papaikonomou, oprichter van Diversity Media en medeauteur van het boek ‘Heb je een boze moslim voor mij?’ beaamt dit: ‘Dat er zoveel nieuwe initiatieven zijn is voor mij een duidelijk signaal dat er stemmen, verhalen en perspectieven gemist worden in de huidige publieke omroep.’ Mensen nemen nu het heft in eigen handen en dat is mooi om te zien vindt Papaikonomou.  

Het aantal biculturele Nederlanders dat regelmatig naar grote Nederlandse tv-zenders kijkt neemt steeds verder af

Media-aanbod voor iedereen

Uit het ‘Mediarapport biculturele Nederlanders’ van Motivaction en TransCity blijkt bovendien dat het aantal biculturele Nederlanders dat regelmatig naar grote Nederlandse tv-zenders kijkt, steeds verder afneemt. ‘Onder Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders daalde het weekbereik van NPO1 van 31% in 2018 naar 21% in 2020’, aldus Motivaction. De publieke omroep zou juist een plek moeten zijn waar iedereen zich thuis voelt. ‘Sterker nog,’ legt directeur van Mira Media Ed Klute uit, ‘het is een wettelijke opdracht om te zorgen voor een gevarieerd media-aanbod, dat geschikt is voor alle groepen in de samenleving.’ Toch is het journalistieke landschap, en dus ook de publieke omroep, vrij homogeen, stelt Papaikonomou. Niet alleen qua afkomst, maar ook qua sociale klasse en opleidingsniveau. Andere omroepen kunnen volgens haar iets toevoegen aan het soort verhalen dat aan bod komt, de manier waarop deze worden verteld, de vormen en de perspectieven.

Keerzijde van integratie

Dat er genoeg verhalen lange tijd ongezien zijn gebleven en nu meer aandacht verdienen, vindt ook San Fu Maltha, filmproducent en initiatiefnemer van aspirant omroep Bersama, een omroep die zich bezighoudt met de rijke, gezamenlijke Nederlands-Indische cultuur. En dat is juist nu belangrijk, zo beredeneert hij. De Nederlands-Indische gemeenschap heeft zich als het ware voorbeeldig aangepast en is volledig geïntegreerd, maar dat heeft een keerzijde, geeft Maltha toe. ‘Er is lange tijd geen ruimte, tijd, geld en aandacht geweest voor deze groep, waardoor men verhalen niet kwijt kon en het erfgoed en het besef van de geschiedenis langzaam is verdwenen.’ Hij merkt daardoor een enorme honger onder de derde en vierde generatie naar cultuur en geschiedenis. Daarnaast benadrukt hij dat het behalve Nederlands-Indische geschiedenis, vooral ook een gezamenlijke Nederlandse geschiedenis is. Met Omroep Bersama wil hij aandacht en respect voor zowel de goede als de slechte kanten van de geschiedenis, maar vooral voor het erfgoed. Zwelgen in het verleden is er echter niet bij wat Maltha betreft: ‘Wij zijn een moderne omroepvereniging, eentje die ook wil communiceren buiten de gemeenschap en wil innoveren.’

Gewoon ouderwets tv

Behalve de voorwaarde om onderscheidend te zijn en iets nieuws te kunnen toevoegen, moet een aspirant omroep ook een flink aantal leden hebben: minimaal 50.000. Waarom al die moeite, nu je tegenwoordig ook vrij eenvoudig een eigen YouTube-kanaal kunt beginnen? Je zou inderdaad kunnen beredeneren waarom je überhaupt nog iets met de publieke omroep, die ouderwetse en conservatieve plek, zou willen doen, bedenkt Papaikonomou zich. ‘Als je online bezig gaat, heb je immers niet te maken met allerlei belangen en stugge regelgeving.’

Ook aan bestaande systemen moet je gewoon lekker morrelen

Aan de andere kant valt er volgens haar ook wel wat voor te zeggen dat de aspirant omroepen zendtijd op de publieke omroep nastreven: ‘Ook aan bestaande systemen moet je gewoon lekker morrelen’. Maltha stelt bovendien dat een YouTube-kanaal weliswaar belangrijk is, maar YouTube is maar YouTube. Een omroep daarentegen is radio, tv en internet. ‘Hoewel tv misschien slechter wordt bekeken door de derde en vierde generatie, bepaalt dat wat er op tv komt vooral wat er in de krant en uiteindelijk ook op internet gezegd en geschreven wordt’, voegt hij daaraan toe.

Hoe nu verder?

Het ministerie van OCW, het Commissariaat voor de Media, de Raad voor Cultuur en de NPO brengen een advies uit over de aanvragen. Het Commissariaat voor de Media toetst het aantal verzamelde leden en adviseert vervolgens de minister. Die neemt uiteindelijk voor 31 juli 2021 het besluit over eventuele toetreding. Zo’n nieuwe omroep die bijvoorbeeld een eigen geluid van een bepaalde groep naar buiten wil brengen, moet volgens Klute niet een legitimatie zijn voor bestaande omroepen om vervolgens niets meer te hoeven te doen aan diversiteit in hun programmering. Een belangrijke kanttekening volgens hem, want dat zou namelijk zonde van zo’n initiatief. Het gaat er immers om, om het publiek te laten zien dat Nederland divers is en iedereen daarbinnen gelijkwaardig. Tegelijkertijd is het goed voor minderheidsgroepen om zichzelf vertegenwoordigd te zien op tv en radio.

Maar of mensen daardoor ook meer naar televisie gaan kijken of meer naar de radio gaan luisteren, is moeilijk te voorspellen vindt Klute. ‘Desalniettemin is het goed dat er een perspectief wordt toegevoegd’, is de mening van Papaikonomou. In alle bescheidenheid geeft zij ten slotte als tip mee voor de aspirant omroep: ‘Laat je vooral niet gek maken door alle kaders en regelgeving waarin je als nieuwe omroep terecht komt en houd juíst ruimte voor experiment. En mocht het niet gelukt zijn met het aantal leden? Niks weerhoudt je ervan om buiten de publieke omroep door te gaan en mooie mediacontent online te maken.’

Tekst: Lisa Djasmadi