Proces Decembermoorden

De Surinaamse gemeenschap in Nederland reageert divers op de veroordeling van Bouterse op 29 november vorig jaar voor de Decembermoorden in 1982 (zie kader beneden). 'Het leidt tot verdeling', zegt radiopresentator Norman van Gom van Radio Mart. Of tot zwijgen. Want een belrondje langs spraakmakende Surinamers in Nederland levert vaak afwijzingen op. ‘Te druk’ of ‘nu even niet’, zijn veelgehoorde reacties.

Een Nederlander met Surinaamse achtergrond die niet geïnterviewd wil worden, zegt: 'Het feit dat mensen niet willen praten, is misschien wel een pleidooi om de voor- en tegenstanders niet zo uitgesproken in de media te laten horen.' Toch blijft het interessant de verschillende meningen van Surinaams-Nederlandse mensen te horen, juist voor het begrip in zo’n complexe zaak als de veroordeling van de zittende president in Suriname.

Nog nooit vertoond

Volkskrant-columnist en journalist Sheila Sitalsing zegt ‘buitengewoon blij’ te zijn met de veroordeling. 'Ik denk dat het een zeer betekenisvol vonnis is, omdat het zo uniek is dat een zittend staatshoofd in z’n eigen land door zijn eigen rechtsstaat veroordeeld wordt. Dat is - voor zover dit internationaal is na te gaan - nog nooit vertoond op deze manier. Dat biedt zoveel hoop en vertrouwen voor de veerkracht van de Surinaamse rechtsstaat, dat die op deze manier toch nog functioneert.'

Ik denk dat het een zeer betekenisvol vonnis is, omdat het zo uniek is dat een zittend staatshoofd in z’n eigen land door zijn eigen rechtsstaat veroordeeld wordt

Ze wijst erop dat mensen gemakkelijk schamper doen over Suriname. 'Zo van: ach, het is a symbol of failed state. Nou, het tegenovergestelde van een failed state is een staat met een rechtsorde die het aandurft om zijn eigen zittende president te veroordelen. Ik denk dat de betekenis daarvan zo ongelooflijk groot is en een echt precedent schept. Dat is een groot feest waard.'

Bang voor escalatie

Radiopresentator Norman van Gom vindt dat het recht moet zegevieren. 'Bij Radio Mart proberen we zo objectief mogelijk te zijn in deze situatie. Persoonlijk vind ik: als hij schuldig is bevonden, dan moet hij de gevangenis in. Maar de bewijslast is nog niet zo helder. Hij tekent niet voor niets beroep aan. Vandaar dat veel mensen nu praten over verzoening. Toen Bouterse op 22 januari naar de rechtbank ging, droeg hij een legeruniform, terwijl hij niet meer in het leger zit. Dat vond ik een beetje dreigend, provocerend naar de nabestaanden van de Decembermoorden. Het lijkt een boodschap: als hij de gevangenis in moet, komt er een militaire opstand. Daar zijn mensen echt bang voor.'

Van Gom maakt zich in die zin zorgen over de toekomst van Suriname. 'De verdeling van meningen heeft gevolgen voor families, vrienden en kennissen, zelfs voor relaties tussen ouders en kinderen. De naam Bouterse roept altijd discussie op: je vindt ‘m leuk of niet leuk. Zelf denk ik dat Suriname beter verdient. Het wordt tijd voor een nieuwe wind en verjonging. Maar ik vermoed dat hij zo lang mogelijk aan de macht wil blijven.'

Te lage straf

'Een terechte veroordeling', zegt Romeo Hoost, voorzitter van het Comité Herdenking Slachtoffers Suriname. 'Maar ik vind dat hij te weinig straf heeft gekregen. Bouterse is veroordeeld voor het (mede)plegen van 15 moorden. Daar zou je in Nederland veel meer jaren voor krijgen. De voormalig president van Brazilië kreeg relatief meer jaren gevangenisstraf voor corruptie. Dus waarom zouden we bang zijn om Bouterse zwaarder te veroordelen?'

De strijd is nog niet gestreden, benadrukt hij. 'Een hoger beroep kan een hogere of lagere straf opleveren of zelfs vrijspraak. We zijn er nog lang niet. Nadat Bouterse op 22 januari beroep had aangetekend, sprak hij zijn aanhangers met bravoure toe, maar hij vertelde niet dat het hier slechts om aantekening van beroep ging. Het is slechts een verzet. Op 31 maart moet hij opnieuw naar de rechter, dan zal hij wel om uitstel vragen om aan de verkiezingen in mei te kunnen deelnemen. Want de rechter heeft zijn passief en actief kiesrecht niet ingetrokken.'

Een terechte veroordeling

Geen consensus over de jaren '80 

De verschillende reacties op de veroordeling van de zittende president hebben diverse oorzaken. Enerzijds heeft het te maken met de populariteit van Bouterse. 'Deze president heeft niet de macht gegrepen, maar is gekozen, dus hij heeft ontzettend veel aanhangers en mensen die geprofiteerd hebben van zijn regime', legt Sitalsing uit. 'Suriname heeft een hele jonge bevolking. Mensen worden er niet zo oud als in Nederland en er zijn heel veel jongeren. Dus er zijn niet zoveel mensen meer die als volwassene de dictatuur en de moorden hebben meegemaakt.'

In de schoolboeken komen de excessen onder de militaire dictatuur niet voor. 'Er is geen universeel verhaal over de jaren ’80 in Suriname. Daarvoor is het nog te kort geleden. Je moet het misschien vergelijken met de politionele acties in Indonesië. Toen die jongens net terugkwamen uit Nederlands-Indië: waren dat nu helden of oorlogsmisdadigers? Dat verhaal is in de loop van de geschiedenis ook 4 keer veranderd. En dat is al 70 jaar geleden. Dit is veel korter geleden, nog geen 40 jaar. Voordat hierover consensus is, moeten er eerst generaties overheen gaan.'

Ook al loopt er een heel proces, niet iedereen volgt het nieuws. Het klinkt misschien raar, maar het kan mensen volledig zijn ontgaan

Volgens Sitalsing heerst er veel onwetendheid onder de Surinaamse bevolking. Ze refereert aan de korte documentaire ‘Je kan toch lezen’ van Ananta Khemradj uit 2018. Khemradj is zelf geboren in 1990 en gaat in deze film op zoek naar het antwoord op de vraag hoe het komt dat ze niets weet van de jaren ’80 in Suriname. Ze interviewt jongeren op straat, die eveneens nauwelijks iets weten (bekijk de trailer). 'Veel mensen hebben geen idee', stelt Sitalsing. 'Ook al loopt er een heel proces, niet iedereen volgt het nieuws. Het klinkt misschien raar, maar het kan mensen volledig zijn ontgaan.'

Impact was enorm

Anderzijds kent iedereen in de kleine Surinaamse gemeenschap direct of indirect wel iemand die onder de moorden die gepleegd zijn tijdens het militaire regime in de jaren ’80 heeft geleden. 'Ik was een tiener, maar ik kan me de impact nog goed herinneren', zegt Sitalsing. 'Dat is in zo’n kleine gemeenschap enorm. Alsof je rond een stad als Rotterdam een hek zou zetten en alle prominenten weg zou halen. Dat raakt iedere Rotterdammer.'

De 15 slachtoffers 

Hoost woonde nog in Suriname, maar was tijdens de Decembermoorden toevallig in Nederland als voorzitter van het schaduwbestuur van de Moederbond, de grootste vakbond in Suriname. Zijn hoofdbestuurder en voorzitter Cyrill Daal was de vakbondsleider die toen werd vermoord. Hoost besloot daarna in Nederland te blijven. 'Op advies van de ngo’s waar ik op dat moment mee te maken had.' Ook hij was diep geraakt. 'Partijen bij elkaar brengen, gaat nooit lukken', voorspelt hij. 'Want de Boutisten willen dat de moordenaar niet berecht wordt en dat gaan wij nooit permitteren.'

Hoop op vrede en rust

Van de aanstaande verkiezingen in mei verwacht Sitalsing geen aardverschuiving. 'Bouterse is een man van het gewone volk. In die zin zijn het ook wel gekochte stemmen. Hij deelt voedselpakketten uit, huizen en grond. Hij biedt allerlei basisbenodigdheden, dus waarom zou je je dan druk maken over andere dingen? Zij stemmen gewoon op Bouterse.'

Van Gom denkt dat de recente vondst van olie voor de kust van Suriname de regering-Bouterse kan versterken. Hij hoopt dat een model à la Zuid-Afrika, waarin verzoening centraal stond, ook in Suriname vorm krijgt. 'Ik hoop op een nieuwe wind. Op vrede, rust, harmonie en verzoening. Er moet een middenweg gezocht worden. Dat kan alleen als er een andere regering komt.'

Tekst: Astrid van Unen