Rinnooy Kan: 'Werk is een geweldige integrator voor vluchtelingen'

Sinds 2012 is Alexander Rinnooy Kan teruggekeerd naar de wetenschap. Hij studeerde ooit af als wiskundige en econometrist en promoveerde in de wiskunde, en is nu universiteitshoogleraar Economie en Bedrijfskunde aan de Universiteit van Amsterdam. In de jaren 2007-2009 werd hij door de Volkskrant driemaal op rij bestempeld als de invloedrijkste Nederlander. Jarenlang verkeerde hij in het centrum van de macht. Een visionair en belangrijk verbinder in het krachtenveld tussen de Haagse politiek, werkgevers en werknemers..

In 2011 zei u op een bijeenkomst over vluchtelingen van het UAF dat betere arbeidsparticipatie van vluchtelingen zichtbaar wordt door beleid van werkgevers. We zijn vijf jaar verder. Hoe kijkt u er nu tegenaan?
‘Ik zie nog steeds heel veel goede wil bij werkgevers. Dat blijkt uit gesprekken die ik met hen voer. Ze zijn zich terdege bewust van hun beschaafde plicht. En daarnaast, en dat is alleszins toegestaan, vermoeden ze kansen voor zichzelf als ondernemer. Kansen die dan tegelijkertijd een mooi humanitair doel dienen. Er is bereidheid mee te denken over passende opvang en mogelijkheden om maximale ruimte te bieden aan vluchtelingen die hun talenten verder willen ontplooien en ontwikkelen. Veel werkgevers realiseren zich dat hun arbeidsmarkt krapper begint te worden. Ze denken heel graag mee over de vraag hoe net toegetreden talent uit een ver land een plek te bieden in hun bedrijven. Veel werkgevers willen absoluut hun best doen. En zijn tegelijkertijd realistisch. Als ze bijvoorbeeld beperkt werk hebben in bepaalde functies. Dat is een legitiem probleem. Waar het werk niet is, kun je het niet verzinnen. Er zijn natuurlijk ook grijze gebieden. Daarin zal de ene ondernemer redeneren: “Oké, het kost me veel investeringen – ja, vooruit ik doe het”. En de ander: “Nee, toch maar niet”. Het begint bij goede wil, en die is op heel veel plekken te vinden. Je kunt het niet dwingend opleggen. Je moet werkgevers ervan overtuigen dat ze een uiterste inspanning leveren. Het is een voorrecht om te ondernemen in een land als Nederland, met alle ondersteuning en faciliteiten die er zijn. Het is een voorrecht voor het land dat er ondernomen wordt. Tezelfdertijd heeft de ondernemer een maatschappelijke rol. Die houdt dat in dat je meedenkt over deze kwestie en naar beste vermogen bijdraagt.’

Foto: Joyce de Vries

Op welke terreinen op de arbeidsmarkt liggen kansen voor nieuwkomers?
‘Een mooi voorbeeld vind ik de digitaliserende samenleving. Big data. Er komen steeds meer gegevens beschikbaar. Daar zou iedere ondernemer van kunnen denken: daar moet ik wat mee. Camerabeelden, interviews, informatie over hoeveel mensen op een bepaalde plek door een straat lopen. We hebben technische vaardigheden nodig om die big data bruikbaar te maken. Er zijn op die arbeidsmarkt behoorlijke tekorten. Onvervulde vacatures lopen in de tienduizenden. De beheersing van Nederlandse taal is voor dit soort banen niet eens zo belangrijk. Wat is er dan verleidelijker dan vluchtelingen hierin te scholen?’

Maar niet iedere vluchteling is een high potential…
‘Je kunt ook kijken naar persoonlijke dienstverlening waar ook grote tekorten zijn. Overbelaste ouders die basisklussen willen uitbesteden. Dat zijn minder glamoureuze banen. Maar het is helemaal geen verkeerd werk.’

U hamert op het belang van het aanleren van de Nederlandse taal. Moet vluchtelingen daarvoor niet eerder de kans worden geboden, al in de azc’s, voordat ze hun vluchtelingenstatus hebben verkregen?
‘Ik vind dat heel goed.’

Het ligt politiek gevoelig… Sommigen zijn bang voor de beruchte aanzuigende werking.
‘Je schept verwachtingen, dat klopt. Ik neem aan dat we dat niet lichtvaardig doen. Maar de plussen overtreffen de minnen. Ik zou daar niet kinderachtig in zijn.’

Er zijn eerder in de Nederlandse geschiedenis grote groepen vluchtelingen naar Nederland gekomen. Kunnen we hoop putten uit hun integratie?
‘Dat ligt eraan naar welk voorbeeld je kijkt. Het meest recent, begin jaren negentig, waren dat Joegoslavische vluchtelingen. In omvang was dat een substantiële groep. Er was een taalprobleem. Vergeleken met de huidige vluchtelingen stonden zij misschien wat dichter bij onze cultuur. Hun integratie bewerkstelligen was dus relatief eenvoudiger. Je zou kunnen zeggen dat het nu zwaarder wordt. Maar we kunnen enigszins zelfvertrouwen ontlenen aan het verleden.’

'Nieuwkomers hebben in het verleden heel veel opgeleverd'

Wat zijn succesfactoren?
‘Vormen van openheid en gastvrijheid waar Nederland in zijn historie heel vaak blijk van heeft gegeven. En tezelfdertijd de bereidheid van de nieuwkomers om open te staan voor andere vormen van werk dan men zich had voorgesteld toen men in allerijl moest vertrekken uit de eigen omgeving. Soms beschikt een vluchteling bijvoorbeeld over een hoge vooropleiding in een hoogwaardig medisch beroep. Het is niet altijd mogelijk om een vergelijkbare functie direct te vervullen hier. Daar zijn strikte regels voor. Dat lijkt bureaucratisch, maar het is ook begrijpelijk omdat er grote medische risico’s mee gepaard gaan.’

Is werk de belangrijkste sleutel tot integratie?
‘Werk is een geweldig effectieve integrator. Dat blijkt uit allerlei studies. En dat kan breed zijn, dus ook vrijwilligerswerk of mantelzorg. Er zijn allerlei manieren om werk in te vullen. De gedachte dat je iets bijdraagt, dat je in de samenleving een rol krijgt, is betekenisvol. En dat je iets terug mag verwachten. Als symbool van een betekenisvolle rol in de samenleving is werk niet te onderschatten.’

Bent u optimistisch over de integratie van vluchtelingen in de samenleving en hun kansen op de arbeidsmarkt?
‘Ja. De aantallen zijn niet verwaarloosbaar, maar naar historisch precedent zeker niet ongekend hoog. Hoe je het ook wendt of keert, de economische groei zet door: vluchtelingen kunnen ons helpen. En ze kunnen een wezenlijk deel van de samenleving uit gaan maken. Ik heb niet de illusie dat alle problemen over vijf jaar opgelost zijn. We leven in een onrustige wereld. Niettemin: nieuwkomers hebben Nederland in het verleden heel veel opgeleverd. Ik zie geen enkele reden waarom dat in de toekomst niet zo zou zijn.’