'Zolang er mensen als Özden Yalım zijn is er hoop'

Yalım was een bijzondere vrouw die een krachtige en betekenisvolle bijdrage heeft geleverd aan het Nederlandse integratievraagstuk. De rode draad in haar publieke leven is haar onvermoeibare inzet tegen het dominante beeld in het beleid en het maatschappelijke discours van migrantenvrouwen. Een beeld dat deze vrouwen afschilderd als zwak en met een achterstand. Dat begon toen ze zelf met dit beeld te maken kreeg. Zij kwam naar Nederland toen ze trouwde en begon een haar masterstudie aan het Institute of Social Studies in Den Haag. Dat deed ze met een beurs uit Turkije. Yalım schrok van het beeld dat in Nederland heerste over vrouwen uit islamitische landen. Haar positie als hoogopgeleide vrouw met academische ambities veranderde in ‘buitenlandse vrouw met een taalachterstand’. Ze beschrijft deze ervaring in het boek dat ik samen met Christien Brinkgeven in 2010 uitbracht. ‘Het was alsof ik op een dag door bliksem werd getroffen, of was betoverd door een boze heks’.

Dezelfde ervaring had ik toen ik in 1988 als asielzoeker vanuit Iran naar Nederland kwam. In een interview in het dagblad Trouw in 2021 zei ik hier het volgende over: ‘Heb je geen last gehad van de cultuurclash? vroeg men. Nee, ik had last van beeldclash. Hoe ik mijzelf zag, kwam niet overeen met het gangbare beeld van de vluchteling die weinig te bieden heeft, maar vooral geholpen dient te worden. En dan ook nog islamitisch, die zal wel niet geëmancipeerd zijn.’ Deze ervaring was niet de enige overeenkomst in ons levensverhaal. Wel was dit het meest doorslaggevende element in hoe we onze maatschappelijke inzet in Nederland hebben vormgegeven.

Wanneer een samenleving je constant op je tekortkomingen wijst, dan moet je van goeden huize komen om je zelfvertrouwen niet te verliezen

Yalım vond het beleid en het denken in Nederland over migrantenvrouwen kortzichtig en onderdrukkend. Ze was ontstemd dat er zoveel subsidie naar Nederlandse instanties ging om ‘zielige buitenlandse vrouwen’ te empoweren. 'Hoe treuriger hun situatie werd voorgesteld, hoe meer geld men binnenkreeg. Het duurde niet lang voordat vele groepen zich de taal waarin dat gebeurde eigen maakten.' Behalve verspilling van geld was ze ook bezorgd over het effect hiervan op het zelfbeeld van migrantenvrouwen. Wanneer een samenleving je constant op je tekortkomingen wijst, dan moet je van goeden huize komen of goede mensen op je pad tegenkomen om je zelfvertrouwen niet te verliezen. Yalım beschrijft hoe vaak zij aangesproken werd op haar gebrekkige Nederlands, terwijl zij internationaal veel respect en erkenning kreeg voor haar inzet voor de positie van migrantenvrouwen. Eerder schreef ik een blog over het perverse effect van taalperfectie. Taal wordt in Nederland gezien als voorwaarde voor integratie, maar in de praktijk wordt taalimperfectie ingezet als bron van uitsluiting.

Deze fixatie op taalachterstand heeft Yalım niet belemmerd om een mooie carrière in Nederland op te bouwen. Haar grote internationale netwerk hielp haar om haar zelfvertrouwen te bewaren. Sterker nog, ze gebruikte haar sterke internationale netwerk om de Nederlandse beeldvorming te verruimen. En door haar zelfvertrouwen en ambitie werd ze een voorbeeld voor vele andere migrantenvrouwen die in haar een licht zagen dat voor hen ook ooit zou kunnen branden.

In Nederland begon ze haar carrière (eerst als vrijwilliger en later als medewerker) bij het Nederlands Centrum voor Buitenlanders-NCB. Ook speelde ze een belangrijke rol in de Turkse Vrouwenvereniging in Nederland HTKB. Als directeur van de Vrouwen Vakschool in Amsterdam droeg ze daarnaast bij aan de ontwikkeling van onderwijs voor vrouwen. Ze was ook onmisbaar voor de oprichting van Tiye International in 1994: een platform van landelijke organisaties van zwarte migranten- en vluchtelingenvrouwen. Yalım verbond haar activiteiten in Nederland met internationale inzet. Zij heeft deelgenomen aan de VN Wereld Vrouwen Conferentie in Nairobi in 1985, Beijing in 1995, Beijing+5 in New York en was ook betrokken bij de voorbereiding van Beijing +10.

Er is veel om ons zorgen over te maken in de wereld, maar zolang er mensen als Yalım zijn is er hoop

Uiteindelijk kwam er ook Nederlandse erkenning voor haar inzet. In 2000 is zij geridderd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Op Internationale Vrouwendag in 2005 ontving ze de Liesbeth van Dorsser Keus Prijs voor haar tomeloze inzet voor vrouwen en migrantenvrouwen in het bijzonder. In 2006 ontving ze de Triomfprijs voor haar bijdrage aan de verbetering van de positie van migrantenvrouwen. Ondanks deze onderscheidingen was ze ongerust over de politieke ontwikkelingen in Nederland en in Turkije. In Nederland vond ze de toenemende negatieve beeldvorming over Nederlanders met een niet-westerse achtergrond zeer zorgelijk. Zo schreef ze in ons boek: ‘Ik hou van Amsterdam en ben tevreden. Maar ben ik thuis? Vreemd genoeg stel ik mij tegenwoordig dezelfde vraag als ik in Turkije ben.’ Er is veel om ons zorgen over te maken in de wereld, maar zolang er mensen als Yalım zijn, die zich onvermoeibaar inzetten voor een rechtvaardigere wereld,  is er hoop. Al is zij niet meer in ons midden, herinneringen aan haar en haar inzet blijven voortleven en gaan vele generaties inspireren om de strijd niet op te geven.

Dit stuk is geschreven door Halleh Ghorashi. Halleh Ghorashi is hoogleraar diversiteit en integratie op de afdeling Sociologie van de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de VU Amsterdam en lid van Raad van Toezicht van Movisie.