‘Mijn vader de expat’

Veel jongeren met een migratieachtergrond hebben deze ervaring, ook als ze geboren en getogen zijn in Nederland. Ze hebben er genoeg van om te praten over ‘wat’ ze zijn; moslims, Turken, Marokkanen. Waar het thema ‘radicalisering’ al tijden de beleidsagenda’s bepaalt, zoekt een overgrote meerderheid van deze jongeren naar een meer veerkrachtige remedie voor hun gevoelens van onbehagen in de Nederlandse samenleving. Ze zoeken naar ruimte om hun eigen verhaal te vertellen. Sinds kort vinden zij die ook, in het theater. 

Afgelopen theaterseizoen (2014-2015) toerde een ongebruikelijke theatervoorstelling door de Nederlandse theaters. In de theatervoorstelling ‘Mijn vader de expat + Oumi’ (mijn moeder) vertellen verschillende artiesten van Marokkaanse, Turkse of Palestijnse komaf, onder leiding van journalist en documentairemaker Abdelkarim El-Fassi, hun verhaal. Hoe was het om op te groeien in een migrantengezin? Hoe ervaren zij de liefde van en voor hun ouders? Hoe verliep hun zoektocht naar hun identiteit? Ze laten zich hierbij niet hinderen door publieke discussies over criminaliteit of de toenemende dreiging van radicalisering. Wanneer dergelijke onderwerpen onverhoopt toch aangesneden worden in interviews,  wijst El-Fassi deze resoluut van de hand: Wat telt is het eigen verhaal. 

De voorstelling kende vanaf de première in September 2014 veel succes. Een complete voorstelling met o.a. acteur Nasrdin Dchar en zangeres Karima El Fillali trok uitverkochte zalen in Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Den Bosch. Op initiatief van een ondernemende Nijmeegse kreeg de Facebookpagina ‘MVDE + Oumi naar Nijmegen’ genoeg likes om de organisatie te overtuigen om ook daar te spelen. Het succes van de voorstelling beleefde op 26 maart 2015 een hoogtepunt toen deze vertoond werd in een uitverkocht Carré, waar ook koningin Máxima aanwezig was.

Dat anderen hun verhalen delen zorgt voor een gevoel van thuiskomen, voor opluchting, en soms voor troost.

‘Herkenning’ is de voornaamste reden die het publiek (voornamelijk Marokkaanse Nederlanders ) noemt om de voorstelling te bezoeken. 'Herkenning’ gaat gepaard met ‘erkenning’: de voorstelling vertelt het relaas van de Nederlandse ‘gastarbeider’ en het gastarbeidersgezin zoals dit ervaren wordt door mensen binnen dit gezin zelf. Dit verhaal kent een aantal unieke elementen: de ervaring van lange vakanties in het ‘thuisland’, ouders die altijd sparen voor een groot huis in datzelfde land, een soms moeizame relatie met ouders, het vroegtijdig overlijden van ouders als gevolg van de zware lichamelijke arbeid, en het navigeren tussen het ene en het andere thuisland, de ene en de andere identiteit. Dat deze ervaringen zo openlijk ten gehore worden gebracht, zorgt bij het publiek niet alleen voor herkenning, maar ook het gevoel gezien en gehoord te worden. Dat anderen hun verhalen delen zorgt voor een gevoel van thuiskomen, voor opluchting, en soms voor troost.

Al jaren vormen jongeren met een migratieachtergrond een dankbaar onderwerp voor onderzoek. Met name de afgelopen tien jaar vormt deze groep een schijnbaar onuitputtelijke bron van onderzoek naar o.a. criminaliteit, radicalisering en identiteitsvorming. Binnen het laatste type onderzoek houden onderzoekers zich onder andere bezig met de vraag: hoe geven jongeren met een migratieachtergrond betekenis aan een identiteit die met regelmaat onderworpen wordt aan negatieve berichtgeving? Dit soort studies zijn waardevol om te begrijpen hoe deze jongeren hun plek in de samenleving zien. Tegelijkertijd zijn dit soort studies beperkend in de zin dat de identiteit die hen in publieke discoursen wordt aangemeten als leidend wordt beschouwd bij hoe zij over zichzelf denken. Dit doet de vraag rijzen wat deze jongeren zouden vertellen, als negatieve beeldvorming over ‘allochtonen’ of moslims niet het uitgangspunt was.

Op die vraag is een antwoord gekomen in de vorm van een theatervoorstelling. El-Fassi dwingt ons met zijn theatervoorstelling bestaande ideeën over tweede en derde generatie migranten te herzien. Aan de hand van zijn voorstelling laten jongeren weten niet langer gedefinieerd te willen worden in termen van ‘wat’ ze zijn, maar leggen ze de nadruk op ‘wie’ ze zijn. Het verhaal van jongeren met een migratiegeschiedenis werd lang niet gehoord. Met thema’s als ouders, liefde en identiteit, brengt El-Fassi deze generaties dichterbij huis.