Discriminatie aanpakken in buurten en wijken

Uit de monitor lokaal antidiscriminatiebeleid 2022 blijkt dat dit voor veel gemeenten een prioriteit is. Al geeft ook een deel van de Nederlandse gemeenten aan dat zij moeite hebben met het beleid rondom deze problematiek. KIS zet een aantal tips om discriminatie en racisme in wijken aan te pakken op een rijtje.

Cijfers over discriminatie in wijken en buurt 

• Van het aantal discriminatiemeldingen in 2022 bij een antidiscriminatievoorziening (ADV) in 2022 (5.281) had 8 procent expliciet betrekking op de buurt/wijk. Ook had 8 procent betrekking op discriminatie in de openbare ruimte. Denk aan incidenten op straat of in het verkeer. Daarnaast had 16 procent van deze meldingen betrekking op collectieve voorzieningen. Hierbij gaat het om discriminatie in (bijvoorbeeld) gemeentelijke diensten of instellingen, zoals in wijkteam of een bibliotheek. Veruit, en bovengemiddeld, gaan de meeste meldingen over discriminatie op basis van herkomst. Disclaimer: Discriminatiemeldingen geven nooit een accurate weergave van de werkelijkheid. De meeste mensen met discriminatie-ervaringen maken (om verschillende redenen) geen melding.

• Uit onderzoek van het SCP uit 2020 blijkt dat tussen de 9 en 13 procent van de Nederlanders discriminatie heeft ervaren op straat of bij de woning. Denk aan uitgescholden, nageroepen of lastiggevallen worden op straat. Maar ook bedreigingen, fysiek geweld en vernieling van woningen of andere eigendommen. Nederlanders met een ‘niet-westerse migratieachtergrond’ hebben hier drie keer zo vaak mee te maken in vergelijking tot Nederlanders zonder deze achtergrond. Nederlanders waarbij het, het meest zichtbaar is dat zij een niet-Nederlandse achtergrond hebben, ervaren de meeste discriminatie op straat of in de buurt. Lhb (20 procent) personen ervaren ten opzichte van heteroseksuele personen (11 procent) meer discriminatie op straat en in de wijk.

• Uit een peiling van Movisie onder sociaal werkers, opbouwwerkers, jongerenwerkers en andere professionals die werken in de wijk, blijkt dat deze groep regelmatig discriminatie ervaart. Bijna de helft (49 procent) van de 141 respondenten geeft dit aan. Deze vorm van discriminatie loopt uiteen van micro-agressies, zoals ‘grapjes’ over iemands huidskleur tot het worden uitgescholden en fysiek worden belaagd. Hierbij geldt dat deze discriminatie voornamelijk betrekking had op iemands afkomst en/of huidskleur.

Aanpak vanuit gemeente 

Vanuit gemeenten zijn er verschillende mogelijkheden om discriminatie te voorkomen en aan te pakken.

Tip 1: Zorg voor inzicht

Onderzoek doen naar ervaringen. Het is belangrijk om te achterhalen wat er speelt met betrekking tot discriminatie in buurten en wijken. Om inzicht te krijgen kan er periodiek onderzoek worden uitgevoerd om de ervaringen van de bewoners in kaart te brengen. Dit kan aan de hand van een vragenlijst waarin bewoners worden gevraagd naar discriminatie-ervaringen in de woonomgeving. Het is ook mogelijk vragen hierover mee te nemen in bestaande bewonersonderzoeken. Een andere mogelijkheid is om ervaringen op te halen via wijkgesprekken. Het is daarbij van belang om dit vanuit een intersectionaal perspectief te doen. Zo breng je in kaart hoe verschillende vormen van discriminatie met elkaar samenhangen, wat bij kan dragen aan een gerichtere aanpak.

Maak gebruik van de antidiscriminatievoorziening (ADV). De ADV van de gemeente rapporteert jaarlijks de discriminatiemeldingen die bij hen binnenkomen (zie hier een overzicht van alle ADV’s). In deze rapportages wordt ook specifiek gekeken naar discriminatie in de buurt of wijk. Deze cijfers kunnen inzicht geven. Als gemeente kan je hier een rol in nemen door de mogelijkheid om discriminatie-ervaringen te melden bij een ADV te vergroten.
 

Tip 2: Stel een duidelijke sociale norm

Keur discriminatie op alle gronden af. Als gemeente is het belangrijk om een duidelijke sociale norm uit te dragen; discriminatie is onacceptabel. Dit geldt voor alle domeinen. Het neerzetten van een stevige sociale norm vergroot de kans dat mensen zich inspannen om niet te discrimineren (zie hier en hier). Gemeenten kunnen op verschillende manieren een sociale norm tegen discriminatie in buurten en wijken uitdragen:

• Treed op wanneer bewoners van een buurt en wijk te maken krijgen met discriminatie. Zorg dat er consequenties zijn voor de pleger.
• Communiceer omgangsvormen in de buurt of wijk. Denk hierbij aan een bord met gedragsregels en omgangsvormen bij het lokale winkelcentrum, de buurtspeelplaats of het park in de wijk.
• Publiceer inzichten van onderzoeken. Zo maak je inzichtelijk wat er speelt in de buurten en wijken. Ook wordt hiermee aangegeven dat de gemeente dit een belangrijk thema vindt.
• Maak zichtbaar dat je bezig bent met de aanpak van discriminatie. Neem bij de communicatie over het beleid in buurten en wijken expliciet het voorkomen en verminderen van discriminatie mee. Eventueel kan de gemeente hier ook campagne op voeren. Zie bijvoorbeeld de campagne van de gemeente Amsterdam.
• De sociale norm kan ook worden neergezet via symboliek. Laat zien dat iedereen thuishoort in de buurt en de wijk. Besteed bijvoorbeeld zichtbare aandacht aan de Internationale Dag tegen Discriminatie en Racisme op 21 maart.

Tip 3: Stimuleer ontmoetingen in de wijk

Een van de meest effectieve manieren om vooroordelen en discriminatie te verminderen is door (positief) sociaal contact tussen mensen. Dit kan gestimuleerd worden door mensen met elkaar in contact te brengen. Hier staat beschreven hoe en wanneer dit werkt. Als gemeente kan je sociaal contact tussen mensen van verschillende culturele of religieuze achtergronden bevorderen door ontmoetingen te organiseren. Ook door het faciliteren burgerinitiatieven die hierop inzetten, denk aan een subsidies of het aanbieden van locaties. Het ligt voor de hand dat er eerst wordt gekeken naar bestaande lokale initiatieven. Een andere optie is om met de ADV of met organisaties in het sociaal domein in gesprek te gaan over de mogelijkheden om sociaal contact in de wijk te stimuleren. Kortom, breng de verschillende sociale partners bij elkaar en kijk hoe zij sociaal contact tussen inwoners kunnen stimuleren. De gemeente kan hierin een faciliterende en aanjagende rol hebben.

Vormen van sociale ontmoetingen:

• Zet kunst in om een ontmoeting te organiseren. Zie hier hoe Stichting de Wereldtuin dat doet en waarom het werkt.
• Werk samen aan een goed doel om ontmoeting te stimuleren. In dit rapport is beschreven hoe Rotary Club Feijenoord dat doet en waarom het effect heeft.
• Organiseer ontmoetingen via online contact. Hier wordt uitgelegd hoe en waarom online ontmoetingen kunnen bijdragen aan het verminderen van vooroordelen en het verminderen van discriminatie. Zie hier een uitlegvideo over het Prikbord Lunetten als voorbeeld.
• Stimuleer dialooginterventies. Bijvoorbeeld de Keti Koti tafels en De Dag van Empathie, die jaarlijks op 3 mei wordt gevierd.

Een andere manier om invloed uit te oefenen is door het stimuleren van lichte ontmoetingen. Dit wordt ook wel publieke familiariteit genoemd. De publieke ruimte kan hier op ingericht worden. Lees hier meer over publieke familiariteit.

Tip 4: Stimuleer ook andere wijkinterventies

Stimuleer interventies die door sociaal professionals uitgevoerd worden. Er zijn verschillende interventies die bijdragen aan het verminderen van discriminatie in de wijk. Denk naast ontmoeting ook aan omstandertrainingen. Dit zijn trainingen waarin mensen leren in te grijpen wanneer zij getuige zijn van discriminatie (lees dit artikel). Er zijn daarnaast ook pedagogische programma’s (zoals de vreedzame wijk of welkom in mijn wijk) en trainingen en initiatieven om professionals te leren omgaan met discriminatie. Bijvoorbeeld het project rondom inclusie coaches.

Tip 5: Stimuleer netwerkvorming en ondersteuning

Het aanpakken van discriminatie vereist een gecoördineerde en integrale aanpak van verschillende partijen in de samenleving. Zoals lokale organisaties, sociaal werk, informele netwerken en de samenleving als geheel. Als gemeente kan je een coördinerende en faciliterende rol spelen in het bij elkaar brengen van deze stakeholders. In dit netwerk kunnen kennis, leerervaringen en good practices worden uitgewisseld. Daarnaast kan dit ervoor zorgen dat de verschillende partijen van elkaar op de hoogte zijn, waardoor ze gebruik kunnen maken van elkaars sterke punten. Lokale zelforganisaties staan bijvoorbeeld goed in contact met gemarginaliseerde groepen, waardoor zij een goed beeld hebben van wat er speelt. Belangrijk is erkenning en waardering te geven aan deze partijen, zeker wanneer zij dit op vrijwillige basis doen. Geef als gemeente vrijwilligers bijvoorbeeld de mogelijkheid tot het volgen van trainingen zodat zij kennis krijgen aangereikt over wat werkt in het tegengaan van discriminatie.

Tip 6: Pak discriminatie aan vanuit de regierol van de gemeenten

Discriminatie aanpakken in de wijk. Wanneer inwoners worden gepest of bedreigd vanwege afkomst, huidskleur, seksuele oriëntatie, psychische kwetsbaarheid en/of religie, dan is ingrijpen noodzakelijk. Als gemeente heb je hierin een regierol. Een belangrijke uitvoerende rol is weggelegd voor sociaal werkers. Zij kunnen een rol spelen in het verminderen van spanningen. Cruciaal is dat er protocollen en richtlijnen zijn en dat deze zijn afgestemd met de stakeholders. Een integrale aanpak met bijvoorbeeld de politie, wijkteams en een woningcorporatie kan hierbij helpen. De gemeente kan vanuit haar veiligheidsrol de regie hierin nemen. Belangrijk in deze aanpak is heldere communicatie met de verschillende betrokkenen. Waarbij er aandacht is voor het leed van het slachtoffer; voorkom victim blaming.

Tip 7: Maak afspraken met organisaties over hun taak in de aanpak van discriminatie

Als gemeente kan je kijken naar de mogelijkheden om in de subsidie-eisen op te nemen dat er aandacht wordt besteed aan de preventie en aanpak van discriminatie. Denk aan sociaal werk, jongerenwerk of opbouwwerk organisaties. Maar ook aan zorgorganisaties die actief zijn in de buurt of wijk, of lokale initiatieven en verenigingen. In de verantwoording van de besteding van de subsidie kan de gemeente vragen om een toelichting. Gemeente Arnhem heef in het actieplan Vrij zijn in Arnhem opgenomen dat zij onderzoeken hoe ze in nieuwe overeenkomsten de eis van een aantoonbaar antidiscriminatiebeleid kunnen opnemen.

Tip 8: Evalueer en monitor

Aan te raden is om als gemeente te monitoren hoe discriminatie in buurten en wijken zich ontwikkelt. En om na te gaan waar bijsturing van de aanpak nodig is. Blijkt de discriminatie in een bepaalde wijk toe te nemen, dan is het logisch om daar extra inzet te plegen of de aanpak te wijzigingen. Een manier om te monitoren is door onderzoek te doen naar hoe sociaal werk organisaties omgaan met de preventie en aanpak van discriminatie. Door dit periodiek te doen kan worden nagegaan of deze aandacht toeneemt.