Geboren, getogen en gediscrimineerd

‘Een Marokkaans-Nederlandse jongen moest de klas uit, alleen omdat hij te hard nieste,’ vertelt Bilal Sakim, die als jongerenwerker op het Kranenburgcollege in Utrecht-Oost werkt. ‘Voor jongeren met een migratieachtergrond gelden vaak andere sancties dan voor autochtone jongeren,’ observeert ook zijn collega Sarah el Fakih. Discriminatie is voor deze jongeren aan de orde van de dag, blijkt uit de verhalen van de jongerenwerkers: de anekdotes buitelen over elkaar heen.

Geboren en getogen

KIS doet onderzoek naar de identiteitsbeleving van jongeren met een migratieachtergrond. Zij zijn in Nederland geboren en getogen, maar minstens één van hun ouders of grootouders is dat niet. In Nederland gaat het om ruim twee miljoen jongeren.

Ik zie jongeren die helemaal geïntegreerd zijn: ze doen een studie of hebben een baan. Maar ze worden pas geaccepteerd als ze geassimileerd zijn’

De onderzoekers interviewden dertig adolescenten in de leeftijd tussen 16 en 24 jaar en voerden daarnaast twee focusgroep-gesprekken met in totaal nog eens 24 deelnemers. De resultaten verschenen in juni 2019 in het rapport ‘Geboren en Getogen’. Een kwantitatieve vervolgstudie verschijnt in 2020. 

Identiteitsbeleving

‘Identiteit is het antwoord op de vraag: “wie ben ik?”’, begint Day zijn verhaal. ´Verschillende aspecten zoals fysiek voorkomen, persoonlijke interesses, toekomstbeeld en seksualiteit spelen daarin een rol.´ Alle jongeren zijn bezig met het vormgeven van hun identiteit, benadrukt de onderzoeker: ´Maar bij jongeren met een migratieachtergrond zie je dat dit thema eerder en nadrukkelijker op de voorgrond treedt. De religieuze, etnische en Nederlandse identiteit zijn onderdeel van een complex en gelaagd geheel, dat ook nog eens continu in interactie is met de sociale omgeving.´

Naar de publicatie 

Ruimte in de samenleving

Die invloed van de samenleving is groot, merkt Sakim op: ‘Wanneer ben je nou een echte Nederlander? Het antwoord dat de maatschappij hierop geeft is misschien nog wel bepalender dan wat een jongere zelf vindt.’ Jongerenwerker Olten Boerleider beaamt dat: ‘Als jou continu wordt gevraagd: “Waar kom je vandaan?”, terwijl je in Nederland bent geboren, of mensen in je omgeving hebben het steeds over “die vieze buitenlanders” - dat doet iets met je, dat breekt je hart.’

Leren omgaan met discriminatie

De aanwezige jongerenwerkers hebben zelf allemaal een migratieachtergrond en komen met talloze voorbeelden van persoonlijke confrontaties met discriminatie en etnisch profileren. Sakim: ‘Het enige verschil is dat wij ermee om kunnen gaan. Een vijftienjarige wordt recalcitrant als zoiets voor de zoveelste keer gebeurt. Die geeft een grote mond en krijgt vervolgens straf of zelfs een aanhouding.’

Als je je onderdrukt voelt, dan ga je je er ook naar gedragen. Als jongerenwerker kun je de jongeren leren om zich daar niet te veel door laten te bepalen

‘Hoe reageren jullie als jongerenwerkers op dit soort situaties?’, vraagt Day. ‘Ik erken dat het shit is. En ik zeg dat ik het herken: dat ze niet de enige zijn’, antwoordt Sakim: ‘Vervolgens moedig ik hen aan om toch door te zetten - bijvoorbeeld bij de tiende afwijzing voor een stage.’ Steve Monsanto: ‘Als jongerenwerker ben je een rolmodel. Je kunt de jongeren leren anticiperen op stereotyperingen. Ik laat bijvoorbeeld zien dat je in plaats van boos ook overdreven vriendelijk kunt reageren.’ Monsanto was zelf jongerenwerker, maar geeft nu vooral trainingen, lezingen en voorlichting over dit onderwerp.

Wederzijdse acceptatie

Sakim: ‘Je kunt hen bewust maken van valkuilen en mogelijkheden. Maar,’ benadrukt hij: ‘Leg niet alles op het bordje van de jongere. Ga ook in gesprek met autochtonen. Het is een kwestie van wederzijdse acceptatie.’ Boerleider: ‘Als er vijf Nederlandse jongens op straat lopen en één buitenlander, dan is die buitenlander niet bang. Maar is de situatie andersom, dan schiet de Nederlander in de angst. Daar begint het al.’

Identiteitscohesie

‘Vergeet niet dat jongeren met een migratieachtergrond vaak een dubbele uitdaging hebben,’ brengt El Fakih in: ‘Ze moeten niet alleen leren omgaan met discriminatie vanuit de samenleving, maar ook met andere waarden die ze in hun opvoeding meekrijgen.’ Ze geeft het voorbeeld van een meisje dat altijd gesluierd met een grote tas naar school gaat en zich in de toiletten omkleedt.

Omdat wij zelf een migratieachtergrond hebben, kunnen we de jongeren vanuit onze eigen ervaring tips geven’

Dat raakt aan een ander centraal begrip uit het onderzoek, merkt Day op: ‘Identiteitscohesie: kun je van al die deelidentiteiten één geheel maken?’ De ene jongere is daar een stuk beter in dan de andere, weten de jongerenwerkers.

Leren schakelen

‘Hoe kan je ze als professional stimuleren om te leren schakelen?’, vraagt Day. ‘Waarom moeten ze zich steeds aanpassen?’, kaatst Sakim terug: ‘Mogen ze niet gewoon zichzelf zijn?’ Day: ‘Het vermogen om te schakelen kun je ook zien als deel van je identiteit.’ Monsanto: ‘Leren laveren noem ik dat.’

Volgens Day is de begeleiding op dit vlak nu nog weinig systematisch. ‘Hoe kan het beter?’, vraagt hij zich af. Boerleider: ‘Misschien kunnen jullie een training ontwikkelen?’ Monsanto: ‘Of een game?’ Sakim: ‘Het zou fijn zijn als je een jongere op een schaal zou kunnen plaatsen: waar staat hij nu en wat is er nodig om hem verder te brengen?’ Dat zou dan een schaal moeten zijn die de vaardigheid meet om te navigeren in identiteitskwesties, concluderen de aanwezigen.

Erkenning

El Moussaoui vraagt wat de jongerenwerkers verder uit dit onderzoek halen én hoe de onderzoekers hen verder kunnen helpen. El Fakih: ‘De erkenning is fijn. We werken veel vanuit onze eigen ervaring. Dat dit nu wetenschappelijk is bewezen, geeft meer gewicht aan ons verhaal.’

Er is veel onbegrip onder docenten: ze snappen niet dat het in andere culturen juist beleefd is als je de leraar niet aankijkt of geen hand geeft

‘Behandel dit onderwerp bij maatschappijleer,’ oppert Boerleider. Hij krijgt veel bijval. Sakim: ‘Onderwijs is belangrijk. Ik zie veel onbegrip bij docenten vanwege cultuurverschillen, daardoor ontstaan conflicten die je in de eerste fase al had kunnen vermijden.’ Eigenlijk zouden alle Nederlanders hierin getraind moeten worden, vindt hij. ‘Laat in elk geval jongerenwerkers met deze stof kennismaken als ze worden aangenomen,’ stelt El Fakih voor.

Begeleiding in de zoektocht naar identiteit

De bijeenkomst maakt duidelijk dat jongeren met een migratieachtergrond extra uitdagingen tegenkomen op het gebied van identiteitsvorming. De jongerenwerkers herkennen zich in de resultaten van de onderzoekers. Kennis over deze materie zou breder bekend moeten worden, vinden zij beiden. Daarnaast zou de begeleiding van jongeren in hun zoektocht naar identiteit systematischer kunnen worden aangepakt.