Het belang van de grijstinten - Hoe een community theater in Utrecht mensen verbindt

Podium voor de maatschappij

‘Theater heeft altijd al een grote rol gehad in het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken', vertelt regisseur Fransje Christiaans. Samen met een schrijver, vormgever, videograaf en spelers geeft zij vorm aan STUT’s nieuwe theatervoorstelling MASSA|MENS. ‘STUT Theater vertelt verhalen van mensen’, legt ze uit. ‘Of het nou het verhaal is van een AZC bewoner, of juist van een wijkbewoner die onvrede heeft met het AZC dat in hun wijk is geopend. Door deze verhalen en achterliggende onderwerpen een podium te geven, onderstrepen we het belang en starten we er gesprekken over.’

We staan steeds verder van elkaar en luisteren minder naar elkaar

In de voorstelling MASSA|MENS zet het theatergezelschap polarisatie en groepsdenken centraal. Fransje ervaart zelf van dichtbij hoe polarisatie de verbinding met mensen in haar omgeving negatief beïnvloedt. ‘Er is een nieuwe SIRE-reclame over polarisatie. ‘Verlies elkaar niet, als polarisatie te dichtbij komt’, luidt de slogan. Ik vind de reclame wel herkenbaar. Ik zit bijvoorbeeld minder op één lijn met mijn vader als we praten over sommige onderwerpen, zoals het klimaat en de stikstofdiscussie; dan merk je dat onze overtuigingen best uit elkaar kunnen lopen. Dat kan wel eens lastig zijn. Ook zie ik een kloof tussen mijn studenten en wat zij de ‘boomers’ noemen. We staan steeds verder van elkaar en luisteren minder naar elkaar. Online en in het nieuws merk ik het natuurlijk ook veel. In reacties onder nieuwsberichten zie ik bijvoorbeeld regelmatig dat mensen fel tegenover elkaar staan en er heftig gediscussieerd wordt.’  

Het persoonlijke verhaal

Polarisatie gaat over grote groepen mensen die tegenover elkaar staan, maar ook voor het individu is dit vaak voelbaar. Juist daar haakt de voorstelling MASSA|MENS op in: het persoonlijke verhaal.  STUT Theater werkt in hun voorstellingen en projecten daarom niet met professionele acteurs, maar met mensen die hun verhaal willen delen op het podium. De zes spelers van MASSA|MENS komen uit de wijk, van andere STUT projecten zoals een evenement met het AZC Haydnlaan, of hebben gereageerd op een open call. ‘Vanuit de persoonlijke verhalen van de spelers creëren we de voorstelling’, vertelt Fransje. ‘We houden interviews met ze en maken de voorstelling op basis van hun ervaringen en perspectief. Die zes perspectieven zijn dan ook erg verschillend. Onder onze spelers zit een Turkse oud-politieagent, een nieuwkomer uit Eritrea en een jonge vrouw uit de wijk Overvecht.’

De voorstelling moedigt aan om niet zwart-wit te denken, maar juist aandacht te schenken aan de grijstinten

Hoewel de spelers veel van elkaar verschillen, vinden ze toch een manier om hun ervaringen tot één verhaal te smeden. Dat is de kern van MASSA|MENS. ‘Mensen zijn complex. We zijn zo veel meer dan één ding. Hoe uniek we ook zijn als individu, uiteindelijk hebben we ook altijd wat met elkaar gemeen', betoogt Fransje. De voorstelling moedigt daarom aan om niet zwart-wit te denken, maar juist aandacht te schenken aan de grijstinten. ‘In die grijstinten zit de nuance', zegt Fransje. Met zwart-wit denken verdwijnt dat en stop je mensen al snel in een hokje. ‘Oh jij bent er vast zo een’ is een gedachte, die dan ruimte krijgt. Door dat te doen, creëer je polarisatie: je focust alleen op de verschillen. Als je niet kijkt naar de grijstinten, mis je de overeenkomsten die er ook zijn tussen ons. Die grijstinten in polarisatie zijn het allerbelangrijkst. Door te zoeken naar de overeenkomsten creëer je ruimte voor gesprek. Dat hebben we nodig om elkaar niet te verliezen.’

Niet zonder gesprek 

MASSA|MENS is dan ook bedoeld om bezoekers uit te nodigen voor gesprek. STUT Theater richt zich primair op ‘nieuwe kijkers’; mensen die onbekend zijn met theater, en mensen met een afstand tot kunst en cultuur. ‘Mijn ideale publiek bestaat uit een diverse groep mensen, die geïnteresseerd is in het onderwerp; het hoeven niet per sé theaterliefhebbers te zijn. Het liefst heb ik mensen in de zaal die van mening verschillen.’ Met de voorstelling speelt het theatergezelschap op verschillende locaties, van theaters tot buurthuizen, activiteitencentra en bibliotheken. ‘Ik zou het leuk vinden als het publiek zichzelf in de voorstelling kan verplaatsen en hierdoor op zichzelf reflecteert’, vertelt Fransje verder. ‘Hoe denk ik hierover?’ ‘Hoe discussieer ik?’ ‘Luister ik nog wel naar anderen?’ Ik wil dat mensen na de voorstelling erover met elkaar in gesprek willen met elkaar. Daarom is er achteraf altijd een nagesprek, waar ook de spelers en makers bij zijn. Dat is hoe je met elkaar kan verbinden.’ 

Durf je te verbinden aan mensen buiten je eigen kring. Dat is hoe we de kloof ontstaan door polarisatie weer kunnen dichten

Die verbinding actief opzoeken, is volgens Fransje cruciaal in het tegengaan van polarisatie. ‘Ik heb een bejaarde buurvrouw. Ze spreekt haar eenzaamheid vaak uit en ik zie het als mijn taak om contact met haar te maken. Ik wil dat ze zich gezien voelt, dat ze niet alleen is. Dat is wat ik wil meegeven in dit stuk: Stap uit die bubbel. Durf je te verbinden aan mensen buiten je eigen kring. Dat is hoe we de kloof ontstaan door polarisatie weer kunnen dichten. Verbinden met je eigen cirkel doe je al, maar wie zit daarbuiten?’