'Soms wegen collectieve normen en waarden zwaarder dan die van het individu'

Eliane Smits van Waesberghe onderzocht samen met Suzan de Winter-Koçak de gefundeerde werkwijzen en methoden voor lokale organisaties om zelfbeschikking bespreekbaar te maken. De resultaten zijn gebundeld in het nieuwe rapport Let's talk about it. Maar wat houdt dat precies in? KIS legt Smits van Waesberghe een aantal vragen voor.

Wat is zelfbeschikking?

‘Bij zelfbeschikking draait het om het maken van een partnerkeuze, kiezen voor een scheiding of een bepaalde religie, zonder enige druk of dwang. In Nederland is het een recht dat vooral tot stand is gekomen door het individualisme. Maar binnen gemeenschappen waar mensen leven met een migratieachtergrond, wegen collectieve normen en waarden zwaarder dan die van het individu. Dit heeft aan de ene kant voordelen: er is een groot sociaal netwerk en een familie waarop altijd teruggevallen kan worden. De keerzijde is dat iemand behoorlijk onder druk kan worden gezet om zich te conformeren aan die collectieve normen en waarden. Vanuit het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is er aandacht voor dit onderwerp met het actieplan Zelfbeschikking. Het kabinet stelde tot en met 2017 jaarlijks 1 miljoen euro beschikbaar voor de aanpak van huwelijksdwang, homofobie en eergerelateerd geweld. Ruim 150 speciaal hiervoor opgeleide vrijwilligers kregen ondersteuning om in de eigen gemeenschappen deze taboeonderwerpen bespreekbaar te maken.’

Het vertrouwen van vrouwen en meisjes, of andersom van mannen en jongens, moet eerst gewonnen worden

Waarom is dit onderwerp zo belangrijk?

‘Het actieplan is afgelopen, maar daarmee is het onderwerp niet van de agenda verdwenen. We hebben in eerdere onderzoeken gezien dat fenomenen als huwelijksdwang en kindhuwelijken substantieel voorkomen in Nederland. De overheid wil graag weten wat de aard en de omvang van deze fenomenen is. Dat is lastig in kaart te brengen omdat het taboeonderwerpen zijn. Binnen het actieplan werden er tevens veel activiteiten gesubsidieerd, waarbij er vooral subsidie ging naar voorlichters en getrainde peer-educators. De vraag die hierbij centraal stond was: ‘Werkt dit?’ 

Hoe hebben jullie dit onderzocht?

‘Aan de hand van literatuuronderzoek en praktische feedback van de vertegenwoordigers van (zelf)organisaties die voorlichtende activiteiten op dit thema organiseren. Wij hebben gekeken naar de thema’s kindhuwelijk, huwelijksdwang en eergerelateerd geweld binnen de nationale en internationale literatuur van bijvoorbeeld NGO’s. Met (zelf)organisaties, opgezet door vertegenwoordigers met een migratieachtergrond, hebben we een viertal vragen besproken: Welke werkvormen, materialen en instrumenten worden ingezet door de betrokkenen? Welke werkvormen, materialen en instrumenten werken vanuit de praktijkervaring goed? Welke werkvormen, materialen en instrumenten werken juist niet goed? En: Kunnen de deelnemers zich vinden in de (potentieel) werkzame elementen uit een eerste verkenning van nationale en internationale literatuur?

Het werkt niet om een docent aan te stellen die een praatje houdt en vertelt wat kindhuwelijken zijn en waarom dit verboden is

Wat doen lokale organisaties op dit gebied?

‘Vluchtelingen-Organisaties Nederland (VON) heeft de changemaker methodiek opgezet, welke gefocust is op bewustwording en gedragsverandering. Bij Dona Daria werken veel vrijwilligers die voorlichting geven in Rotterdamse wijken waarbij ze mensen op het gebied van zelfbeschikking begeleiden. Dan heb je ook de organisatie Voices of Afghan Women die bijeenkomsten organiseren over informele huwelijken binnen de Afghaanse gemeenschap en meer behoefte hebben aan juridische kennis over het ontbreken van een civielrechtelijk huwelijk.’

Wat is de belangrijkste uitkomst?

‘De belangrijkste boodschap is dat je geen voorlichter nodig hebt bij het geven van voorlichting over zelfbeschikking, maar een begeleider. Eigenlijk is de gemeenschap altijd deeleigenaar van activiteiten die in het kader van zelfbeschikking worden georganiseerd. Het werkt niet om een docent aan te stellen die een praatje houdt en vertelt wat kindhuwelijken zijn en waarom dit verboden is. Je moet altijd in dialoog met mensen gaan.'

‘Een ander belangrijk aspect is dat je altijd eerst seksespecifiek moet beginnen bij die dialogen, en daarna pas gemengd. Het vertrouwen van vrouwen en meisjes, of andersom van mannen en jongens, moet eerst gewonnen worden.’

Wat valt er nog te behalen?

‘De lokale organisaties kunnen veel bereiken, maar dan moeten ze eigenlijk ook een regionale alliantie vormen. Door bijvoorbeeld samen te werken met de gemeente waardoor informeel en formeel samenkomen. Daardoor maak je het thema echt bespreekbaar. De informele, lokale organisaties zijn vaak afhankelijk van vrijwilligers.

‘Daarbij denk ik dat het goed is dat dit onderwerp op de agenda blijft. Soms is er een actieprogramma, en dan verdwijnt dit weer. Het zou decentraal opgepakt moeten worden, bestendigd in de samenwerking tussen formele en informele organisaties. Hierdoor zou de continuïteit en de borging van dergelijke activiteiten ook kunnen verbeteren.’