Terugblik: leerbijeenkomst huwelijksdwang, achterlating en shame sexting

In een goed gevulde en broeierige zaal, met het harde geblaas van twee airco’s op de achtergrond, gaat om 14.00 uur de leerbijeenkomst over de thema’s huwelijksdwang, achterlating en shame sexting van start. De zaal bestaat uit meer dan 35 mentoren en docenten van de ISK van het Dr. Nassau College Assen. Later sluiten ook een vertegenwoordigster van de Syrische vrouwengroep Emmen en een sleutelpersoon gezondheid statushouders van Pharos aan. Zij willen kennis opdoen en die met hun Syrische achterban delen.

Signaleren en voorkomen van achterlating

Willemijn Groothuis (Coördinator Leerlingenzaken ISK, Docent NT2 ISK) opent de leerbijeenkomst. Met de zomervakantie in aantocht is het extra belangrijk om stil te staan bij de thema’s achterlating en huwelijksdwang. Eliane Smits van Waesberghe (senior onderzoeker Verwey-Jonker Instituut (VJI) en Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS)) trapt af met de vraag of het publiek heeft gehoord van huwelijksdwang en achterlating en of ze het misschien van nabij hebben meegemaakt. Een aantal aanwezigen geven aan wel van de beide onderwerpen te hebben gehoord, maar het niet te hebben meegemaakt.

Smits van Waesberghe legt uit dat achterlating en huwelijksdwang hand in hand kunnen gaan. Religie kan een rol spelen maar dat hoeft niet. Ze benadrukt het belang van signaleren. Niet om nóg iets op het bordje van docenten of mentoren neer te leggen, maar omdat jonge mensen veel tijd op school doorbrengen en docenten of mentoren hierdoor eerder iets kunnen opmerken.

Een docent merkt op dat de signalen overeen kunnen komen met andere vormen van problematiek, bijvoorbeeld trauma’s als gevolg van de oorlog of het vooruitgestuurd zijn zonder familie. Het advies is om het gesprek te blijven aangaan om erachter te komen wat er werkelijk aan de hand is.

In antwoord op een vraag vertelt Smits van Waesberghe dat er naar schatting ongeveer 500 mensen per jaar worden achtergelaten vanuit Nederland. Het risico op huwelijksdwang en achterlating is bij AMV’s (alleenstaande minderjarige vreemdelingen) een stuk groter, wat een belangrijke reden is om de bijeenkomst op de ISK te houden. Bij vermoedens van huwelijksdwang en/of achterlating neem je contact op met de Veilig Thuis-organisatie in de regio of met het Landelijk Knooppunt Achterlating en Huwelijksdwang (LKAH).

Ervaringsdeskundige

Hoewel er na het eerste gedeelte van de leerbijeenkomst nog veel vingers de lucht in gaan, vraagt Fatima Acherrat (onderzoeker VJI en KIS) om een ervaringsdeskundige aan het woord te laten. Ze geeft het woord aan de Marokkaans-Nederlandse F.A., die het publiek via Teams toespreekt.

De reis naar Marokko voelde gezellig aan. Daar aangekomen wordt de 13-jarige zus van F. uitgehuwelijkt aan een neef en achtergelaten.

F. begint haar relaas met het verhaal van haar zus. De gebeurtenissen spelen zich af in de jaren 80 en 90, wanneer F. nog op de basisschool zit. De zus van F. kreeg in haar puberteit interesse in uitgaan. De vader van F., een gastarbeider uit de jaren 60, kreeg hier lucht van. Eerst leek er niets aan de hand. De vader van de twee zussen liet zijn ongenoegen op geen enkele manier blijken. Het gezin ging in de zomervakantie zoals gewoonlijk naar Marokko. De reis ernaartoe voelde gezellig en leuk aan. Daar aangekomen wordt de 13-jarige zus van F. uitgehuwelijkt aan een neef en achtergelaten. De vader van F. neemt haar paspoort mee terug. F. kan zich die nare tijd maar al te goed herinneren. Het leven is minder rooskleurig en ongedwongen. De zus van F. kan het huwelijk op een later moment in haar leven ontvluchten en komt in Nederland in een opvanghuis terecht. Ze heeft inmiddels ook kinderen gekregen.

Als F. een jaar of 12 is, begint haar vader haar ernstig te mishandelen. F. zoekt hulp bij een jeugdopvang in Gouda, maar daar sturen ze haar algauw weer terug naar vanwege haar jonge leeftijd. Zij zoekt uiteindelijk haar toevlucht in een huwelijk. Ze is dan niet veel ouder dan 15 jaar en trouwt met een jongeman uit Breda. F. vertelt dat de jongeman niet veel later losse handjes blijkt te hebben. De intieme momenten hebben geen vrijwillige aard meer en staan voor F. gelijk aan verkrachting. F. is in staat de relatie te ontvluchten en weet uiteindelijk op te klimmen naar een stabiel bestaan. Ze heeft hier onder andere psychologische hulp voor nodig gehad. Op werkgebied heeft ze veel tijd en energie gestoken in trainingen en door hard te werken is ze uiteindelijk op die functies gekomen die bij haar passen. Het trauma dat haar zus meedraagt is tot haar verdriet ook gaan doorwerken in de relatie met haar kinderen.

Het verhaal van de ervaringsdeskundige is indringend. Smits van Waesberghe vraagt haar hoe ze graag professionals had willen zien handelen of ingrijpen. F. geeft aan dat die destijds ernstig tekortschoten.

Hanae Haddouche (jongerenwerker en spreker in het tweede deel) vraagt hoe het mentoruur verliep en of de docenten niet ingrepen. Ook vraagt ze om tips voor de docenten en mentoren in het publiek. F. antwoordt: 'Nee, ze deden niets.' Haar tips zijn: let op lichaamshouding en mimiek, schakel hulp in, let op verandering in kleding, en verdiep je in de achtergrond en leefwereld van je leerlingen. Volgens F. is in de Marokkaanse gemeenschap het collectief belangrijker dan het individu. Dat kan voordelen hebben, maar ook nadelen. Het kan bijvoorbeeld betekenen dat sommige dingen gedaan worden zodat anderen er niets van zeggen, met alle gevolgen van dien.

Sexting op zichzelf is een gezond onderdeel van de seksuele ontwikkeling van jongeren. Er ontstaat een probleem wanneer materiaal ongevraagd wordt doorgestuurd: dit wordt shame sexting of exposing genoemd.

Online shaming: kennis en handvatten

In het tweede deel van de leerbijeenkomst staat het onderwerp shame sexting op de agenda. Djoeke Ardon (projectleider en onderzoeker Movisie en KIS) benadrukt allereerst dat sexting op zichzelf een normaal en gezond onderdeel is van de seksuele ontwikkeling van jongeren. Er ontstaat een probleem wanneer materiaal ongevraagd wordt doorgestuurd. Dit wordt shame sexting of exposing genoemd. Hoe met shame sexting wordt omgegaan kan per gemeenschap of familie verschillen. Als de beelden van een meisje worden verspreid, kan dit worden gezien als een aantasting van de eer. Het is daarom belangrijk dat professionals in gesprek gaan met ouders.

Het is van belang om als professional naar het slachtoffer en de ouders toe te benadrukken dat de verantwoordelijkheid hiervan ligt bij degene die het materiaal doorstuurt en dat er geen verantwoordelijkheid bij het slachtoffer wordt gelegd (victim blaming).
Sinds 1 januari 2020 is de nieuwe Wet wraakporno van kracht, waardoor het strafbaar is om zonder toestemming seksuele foto’s of video’s van iemand te verspreiden. Hiervoor kan tot twee jaar gevangenisstraf opgelegd worden. Een van de aanwezigen vraagt of het aan te raden is om in de reglementen van de school sancties op te nemen tegen shame sexting. Haddouche adviseert: probeer eerst het gesprek aan te gaan in de klas voordat je hiertoe overgaat, want sommige plegers zijn zich niet goed bewust van de gevolgen of ze zijn nog erg jong.

In gesprek met ouders

Haddouche kan zich een van de eerste voorvallen van exposing goed herinneren. ‘Hanae, Hanae, mijn foto gaat rond, maar ik heb niets verstuurd’, vertelt het meisje. Het meisje probeert Haddouche er wanhopig van te overtuigen dat ze het niet is en zweert bij God dat ze er niets mee te maken heeft. Haddouche vertelt dat ze het belangrijk vond om de ouders meteen in te lichten. De vader staat gelukkig achter zijn dochter. Bovendien blijkt het later om een neppe foto te gaan. Haddouche wil met dit voorbeeld benadrukken dat je niet moet wachten met ouders inlichten. Het bereikt hen hoe dan ook. Het internet is overal en er zijn altijd mensen die dit soort informatie graag willen delen met ouders zonder na te denken over de gevolgen die het kan hebben voor de desbetreffende jongere. Door ouders vroegtijdig in te lichten geef je ruimte aan het kunnen ventileren van emoties zoals schrik, boosheid, angst en zorgen in een gecontroleerde omgeving.

Om het exposen tegen te gaan, richtte Haddouche een groep op Facebook op. De groep bestaat uit een community van vrouwen die, zodra een ‘expose-account’ rondgaat, gevraagd wordt om het account te rapporteren. Haddouche eindigt haar sessie door te benadrukken dat mannen hun verantwoordelijkheid moeten nemen binnen het systeem waarin al deze thema’s aan de orde zijn. Er klinkt veel instemmend geluid.