Werk samen met islamitisch onderwijs aan verbinding

Radicale invloeden binnen het islamitisch (weekend)onderwijs kunnen ertoe leiden dat kinderen en jongvolwassenen vervreemden van de samenleving, waarschuwt de AIVD in haar jaarrapport 2018. In Trouw van 19 april protesteren moskeebestuurders tegen het generaliserende beeld dat de veiligheidsdienst schetst:  de meeste organisaties die islamitische lessen verzorgen zijn volgens hen helemaal niet radicaal. 

Wij delen de zorg voor radicale invloeden binnen islamitisch onderwijs én die voor generalisering van dit fenomeen. Aanvullend zien wij een cruciaal punt. Het onderwijs van meer fundamentalis-tische aanbieders trekt ouders aan omdat het voorop loopt in pedagogische kwaliteit, met Nederlands als voertaal, bijdetijdse lesmethoden en een lesstijl die aansluit bij het niveau van leerlingen. Het overige islamitisch (weekend)onderwijs  moet de concurrentieslag meer aangaan. De toename van radicale invloeden op kinderen is vooral te stuiten door pedagogische innovatie van niet-fundamentalistisch educatief aanbod.

Pedagogische verbetering helpt radicale invloeden tegengaan

Particuliere moskeescholen worstelen met de nodige vragen. Niet zozeer van religieus-radicale aard, maar vooral van pedagogische aard. Hun onderwijs heeft de afgelopen decennia aan kwaliteit gewonnen, maar de lesstijl is vaak nog te autoritair, met te veel eenrichtingsverkeer en weinig aandacht voor de samenhang met de leefwereld van kinderen buiten de moskee en met het reguliere onderwijs. 

De islamitische ouders van nu hebben echter hogere verwachtingen. Niet, zoals zij zelf als kind meemaakten, alleen maar stampen van de soera’s uit de koran, zonder uitleg die ze konden begrijpen. En niet Arabisch maar Nederlands als voertaal, want dat is de taal waarin de kinderen het meest thuis zijn. Ze willen meer aandacht voor resultaten en een pedagogiek die meer in lijn is met de interactieve lesstijl op de basisschool. 

[Islamitische ouders van nu] willen meer aandacht voor resultaten en een pedagogiek die meer in lijn is met de interactieve lesstijl op de basisschool. 

Ook moskeeorganisaties zien deze ontwikkeling en willen veelal verdere verbetering van hun lessen. Sommigen zien ook heel duidelijk de opgave om in hun onderwijs een brug te slaan naar de bredere samenleving en kinderen meer bagage mee te geven voor het leven als moslim in Nederland. Het punt is dat momenteel de sterkste inzet op de verbetering van de lessen komt van moskeeën met een meer fundamentalistische signatuur. ‘De meeste Nederlandstalige lesmethoden die voorhanden zijn komen van salafistische organisaties’, verzuchte een onderwijscoördinator van een grote moskeekoepel in een gesprek met een van ons. Juist deze organisaties lopen voorop met een pedagogisch professioneel aanbod, waardoor ook niet-fundamentalistische ouders met hun kinderen bij hen terecht komen. Het voorbeeld van het door ons in 2016 onderzochte naschoolse onderwijs van de salafistische organisatie alFitrah in Utrecht laat dit duidelijk zien: de (vrijwillige) leerkrachten zijn pedagogisch-didactisch getraind, worden intern begeleid, er is een remedial teacher voor extra ondersteuning van kinderen en, voor de resultaten en het lesplezier van de kinderen zeker ook belangrijk, de voertaal is Nederlands.  Ouders waarderen deze aandacht voor de pedagogiek en de effectiviteit van de lessen. Maar de vaak ongewilde consequentie is er ook: kinderen krijgen naast religieuze basiskennis en het Arabisch ook de fundamentalistische dogma’s van de stichting aangeleerd. 

Islamitische ouders hechten er sterk aan dat hun kinderen een goede moreel-religieuze vorming krijgen, zoals er ook christelijke ouders zijn die hun kinderen om die reden naar weekendonderwijs sturen.

Het risico is dat kinderen zo meer moeite krijgen aansluiting te vinden in de bredere samenleving of er zelfs van vervreemden. Zonder dat ouders zich dit bewust hoeven zijn kan dit de participatiekansen van kinderen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt schaden en een proces van radicalisering voeden. Islamitische ouders hechten er sterk aan dat hun kinderen een goede moreel-religieuze vorming krijgen, zoals er ook christelijke ouders zijn die hun kinderen om die reden naar weekendonderwijs sturen. Maar de  meeste ouders willen daarbij hun kinderen ook helpen wortelen in Nederland. Zij vinden het echter niet gemakkelijk om hen te begeleiden bij het ontwikkelen van zo’n ‘dubbele loyaliteit’. Terwijl het belang daarvan groot is: volgens veel (inter)nationaal onderzoek biedt die de beste kansen op een gunstige kind ontwikkeling en integratie. Maar ouders worstelen met vragen over hoe culturele- en religieuze continuïteit met aanpassing te verzoenen, hoe om te gaan met situaties waarin normen en waarden met elkaar botsen, wat hun kind bij te brengen gezien de verharde verhoudingen tussen ‘wij en zij’ in de samenleving.  Bij het weerbaar opvoeden in deze zin staan ouders vaak met lege handen. En zij vinden nog weinig steun bij de islamitische organisaties aan wie zij de moreel-religieuze vorming van hun kinderen toevertrouwen. 

Ondersteunen van verbetering

Het is van groot maatschappelijk belang dat islamitische kinderen zich zo kunnen ontwikkelen dat zij zich verbonden voelen met de Nederlandse samenleving én met hun islamitische identiteit. Islamitisch weekendscholen spelen een grote rol in hun vorming en kunnen daar belangrijk aan bijdragen, maar zij kunnen het vaak niet alleen. Uit onze onderzoeken onder moskeeën die naschools onderwijs bieden blijkt een behoefte aan ondersteuning bij hun pedagogische verbetering. De veelal op vrijwilligers draaiende organisaties hebben daar zelf niet de capaciteit en middelen voor. De juiste ondersteuning kan verdere ontwikkeling bevorderen, bijvoorbeeld door het leren van goede praktijken elders en door een systeem van zelfbeoordeling met aandachtspunten voor verbetering. De intrinsieke motivatie tot verandering bij ouders en islamitische organisaties biedt de kans deze van onderop te stimuleren. Verplichte inspecties zijn wettelijk gezien niet mogelijk en bieden ook geen positieve basis voor een verbeterproces. 

Uit onze onderzoeken onder moskeeën die naschools onderwijs bieden blijkt een behoefte aan ondersteuning bij hun pedagogische verbetering.

Moskeescholen kunnen meer dan nu onderdeel van de brug zijn tussen de verschillende leerwerelden van kinderen. Die brug moet echter aan beide uiteinden stevig worden verankerd. Wij pleiten dan ook voor ondersteuning door gemeenten van pilots gericht op pedagogische innovatie, in samenwerking met moskeeën die daarvoor open staan. De scheiding tussen kerk en staat laat dergelijke samenwerking toe, mits sprake is van maatschappelijke activiteiten. En dat is het geval. Het gaat om pedagogische verbetering, die bovendien aansluit bij belangrijke doelen van gemeentelijk beleid, zoals het realiseren van verbinding tussen (groepen) inwoners en een gunstig pedagogisch klimaat in de wijk. 

Dit artikel, geschreven door Trees Pels en Ahmed Hamdi, verscheen eerder in het Parool