Boosheid in de samenleving, wat doe je er mee?

Het zijn die mensen geweest die Trump aansprak, en met succes. In andere commentaren wordt gesproken van de boze, blanke man, die terugverlangt naar de tijd dat Amerika ‘great’ was of in elk geval naar die tijd dat hij een fatsoenlijke baan had en voor zichzelf en zijn gezin kon zorgen.

Boosheid wegnemen

De nieuwe president heeft nu vier jaar de gelegenheid om de boosheid van de witte man weg te nemen en ervoor te zorgen dat er weer banen komen. Het zal een hele klus worden, want Trump zelf was (en is feitelijk nog steeds) zakenman en hij had altijd neus voor maximale winstmarges, waarbij de belangen van zijn werknemers immer ondergeschikt waren aan het grote geld. Ook zal het nog een hele uitdaging zijn om kapitalistische kameraden ervan te overtuigen Amerikaanse arbeiders in dienst te nemen die vele malen duren zijn dan Mexicaanse, Vietnamese of Chinese.

Mijn bezoek aan de VS

Het toeval wilde dat ik een week na de verkiezing van Trump naar de Verenigde Staten ging om een conferentie in Boston bij te wonen. Ik was benieuwd naar de reacties van de mensen, met name in de democratische staat Massachusetts, waar Boston de hoofdstad van is. Ik registreerde een merkwaardige gelatenheid. ‘Hij is gekozen volgens de regels van het spel, we zullen het ermee moeten doen en als hij niet bevalt dan stemmen we hem over vier jaar gewoon weer weg’, was de reactie die ik het meeste hoorde. Op de een of andere manier nam dat wat van mijn ongerustheid weg, want naast de naar mijn gevoel volkomen gerechtvaardigde klachten van de verpauperde Amerikanen, werd ik niet echt blij met Trump’s oproep moslims de toegang tot het land te ontzeggen en vooral niet met zijn liefdesbetuigingen aan het adres van president Poetin, die dan wel op Trump mag lijken als macho man, maar die tegelijkertijd maar één belang heeft en dat is Rusland zelf.

Ik stelde voor mezelf vast dat het in die zin een goede zaak is dat Trump gekozen is, omdat hij zo recht kan doen aan de - volgens mij - terechte wanhoop van de verpauperde Amerikanen. Laat hij die boosheid wegnemen. Dit is typisch een taak voor een politicus als Trump. Ik hoop oprecht dat het hem lukt.

De boze politici

Als machthebbers boosheid sanctioneren, gaat het volk dat ook en nog meer doen, met alle mogelijk rampzalige gevolgen van dien

Maar er is iets anders dat me veel meer zorgen baart. Ik kan, met de Amerikanen die ik in Boston sprak, een democratische houding aannemen en gewoon stellen dat dit nu eenmaal de regels van het spel zijn, maar er is meer aan de hand. Boosheid beperkt zich niet alleen tot de blanke arbeider, maar dat ook de president zelf en zijn entourage waren constant boos. Tijdens de campagne waren ze boos op de democraten en hun voorvrouw waarover tijdens verkiezingsrallies werd geroepen ‘lock her up’, en met de aanvang van het presidentschap van Trump op de pers die bestaat uit ‘de meest onbetrouwbare mensen’ die er op de planeet rondlopen. Die boosheid zien we bij ons ook terug bij een populistische politicus als Geert Wilders. Ernstiger is het feit dat onze eigen minister-president zich bedient van termen als ‘pleur op’ om zijn ongenoegen kenbaar te maken en in een paginagrote advertentie in de landelijke bladen enerzijds terecht stelt dat we fatsoenlijk met elkaar om moeten gaan, maar anderzijds met de vinger wijst naar de nieuwkomers, die zich zouden misdragen, hen en passant over een kam scherend. Ik vond het een minister-president onwaardig.

2017, het jaar van de waarheid?

2017 is het jaar van verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland en is daarmee ook het jaar van de mogelijke doorbraak van populistische partijen als de PVV, het Front National en de Alernative für Deutschland. Ik zou in navolging van mijn voorzichtige welwillende houding ten opzichte van Trump als het om ‘de boze witte man’ gaat ook voorzichtig optimistische moeten zijn over de vraag of de populistische partijen in Europa ook de boosheid die onmiskenbaar heerst, weg kunnen nemen. Maar dat lukt me op geen enkele manier, want de leiders van de populistische partijen stralen enkel en alleen boosheid en rancune uit en de Amerikaanse president, die zich positief heeft uitgelaten over Marine Le Pen en zoals gezegd een zielsverwante ziet in Poetin, heeft bij aanvang van zijn presidentschap al laten zien dat die boosheid kenmerkend zal blijven voor zijn politiek in binnen- en buitenland. En als machthebbers boosheid sanctioneren, gaat het volk dat ook en nog meer doen, met alle mogelijk rampzalige gevolgen van dien.

De uitdaging aan de democratie

Ons democratisch systeem heeft een gebrek: het herbergt de kiem van totalitarisme. De geschiedenis bewees dat al met de opkomst van Hitler en recentelijk de vorming van de autoritaire regeringen van Hongarije en Polen. Ik heb alle vertrouwen in onze democratie, maar het zal een helse klus worden om zowel de boosheid van de mensen tot bedaren te brengen als het populistische ressentiment te keren.