Kansen vluchtelingenvraagstuk door verbinding oud en nieuw

Vaak blijkt het voor deze nieuwe initiatieven en kleine organisaties een uitdaging om de energie vast te houden. Velen lopen tegen praktische dilemma’s aan en tegen botsende verwachtingen over de actieve rol die nieuwkomers geacht worden te spelen binnen de initiatieven. Ook de relatie met gevestigde organisaties en instituties is lastig: hoe verhoudt dit nogal ‘fluïde’ veld van community-initiatieven zich tot meer geïnstitutionaliseerde programma’s en tot de decennialange ervaring en expertise binnen maatschappelijke organisaties die al sinds jaar en dag met dit thema bezig zijn?

Gevestigde maatschappelijke organisaties lopen zelf tegen de vraag aan hoe om te gaan met de veelvoud aan nieuwe actoren. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat nieuwe initiatieven profiteren van eerder opgedane ervaringen en tegelijkertijd een vernieuwende en verfrissende rol kunnen spelen? Hoe kunnen we binnen – en tussen! – deze initiatieven ruimte bouwen voor gelijkwaardige ontmoetingen, waarin men vluchtelingen niet alleen als ‘hulpbehoevende’ ziet, maar als mensen die actief bij kunnen dragen aan democratische vernieuwing in wijken en buurten?

Dit zijn urgente vragen, niet alleen vanwege de toenemende polarisatie in de samenleving, maar ook omdat het noodzakelijk is de positieve energie van de afgelopen twee jaar om te buigen naar een duurzaam verbindend alternatief.

Langetermijnintegratie

Voor succesvolle integratie is maatwerk nodig, afgestemd op de mogelijkheden en belemmeringen van vluchtelingen

Uit onderzoek weten we hoe belangrijk het is voor organisaties, wetenschappers en beleidmakers om te reflecteren op eigen aannames in beleid rondom inclusie van vluchtelingen. En ook hoe belangrijk het is dat vluchtelingen hun eigen verhaal en kracht niet vergeten. Zonder die reflectie komen er beleidsveranderingen die geen werkelijke veranderingen in de praktijk teweegbrengen. Geen wonder dat integratiebeleid van de afgelopen decennia geen positief resultaat heeft geleverd.

Voor langetermijnintegratie van vluchtelingen zijn drie stappen essentieel:

1. Vergroot het lerend vermogen van projecten en initiatieven, zodat onnodige vervlakking en herhalingen vermeden kunnen worden. Een werkwijze met te grote stappen zonder goed terug te kijken en van de fouten van het verleden te leren, staat bedachtzame beleidsvoering in de weg.

2. Vergroot het reflectief vermogen van overheden, organisaties en wetenschappers, zodat zij de benodigde inclusieve competenties ontwikkelen om vluchtelingen vanuit hun verborgen talenten te faciliteren in hun integratieproces. Voor een succesvol integratietraject is maatwerk nodig, afgestemd op de mogelijkheden en belemmeringen van vluchtelingen.

3. Vergroot het praktisch vermogen van alle betrokken stakeholders, zodat zij acties kunnen formuleren voor inclusieve praktijken.

Refugee Academy

Deze drie stappen zoals we hierboven beschrijven, zijn de doelstellingen van de Refugee Academy, een infrastructuur om mensen vanuit verschillende posities binnen het vluchtelingenvraagstuk bij elkaar te brengen. Centraal in deze doelstellingen staan de verbinding tussen acties en initiatieven van diverse stakeholders en de levensverhalen van vluchtelingen.

In de eerste maanden van de Refugee Academy zijn twee reflectiepunten naar voren gekomen:

Belang van een gedifferentieerd verhaal

Hoewel succesverhalen zeker zichtbaarheid verdienen, scheppen zij ook onrealistische verwachtingen

Het eerste punt is het belang van een gedifferentieerd verhaal in plaats van extreem positieve verhalen. De nadruk op indrukwekkende succesverhalen en de behoefte van organisaties om hun succes aan te tonen, zijn een begrijpelijke reactie op de negatieve beelden over vluchtelingen in de samenleving. Hoewel mooie verhalen zeker zichtbaarheid verdienen, kunnen zij ook onrealistische verwachtingen scheppen, zowel bij nieuwkomers als bij anderen. Bovendien verdoezelt de sterke focus op succesverhalen het schemergebied tussen de aanvallend-negatieve beelden van ‘falende integratie’ en de verdedigend-positieve beelden van snelle en perfecte inclusie.

We vinden het nodig om een open ruimte te creëren om met elkaar in gesprek te raken over alledaagse uitdagingen, de kleine of grote stappen die iedere speler of organisatie moet kunnen nemen op weg naar een inclusieve samenleving. Daartoe moeten we niet alleen mooie verhalen met elkaar delen, maar ook tegenslagen en beperkingen van duurzame integratie in het systeem bespreken. Alleen dan kunnen we een infrastructuur bouwen die de complexiteit van het integratietraject van vluchtelingen omvat.

Gebrek aan erkenning professionals met vluchtelingenachtergrond

Het tweede reflectiepunt is het gebrek aan erkenning voor professionals met een vluchtelingenachtergrond. Hun afwezigheid valt des te meer op in het licht van de terugkerende roep in het veld om niet ‘over’, maar ‘met’ vluchtelingen te praten. Zoals in zoveel andere sociale domeinen, waar ‘doelgroepen’ gesprekspartners moeten worden. De aanwezigheid, op bijeenkomsten of conferenties, van individuen die vluchteling zijn geweest, wekt de indruk van diversiteit in het debat of sust tenminste tijdelijk het ongemak van mensen over de geringe diversiteit van de centrale, invloedrijke spelers binnen het vluchtelingenvraagstuk.

Maar luisteren naar mensen met een vluchtverhaal – hoe leerzaam, roerend, verreikend of onthutsend dit soms kan zijn – is niet hetzelfde als hun perspectief werkelijk een rol te geven in de discussie. Deze verhalen en hun betekenis worden namelijk vervolgens geïnterpreteerd en geduid door ‘deskundigen’ zonder vluchtervaringen.

Ervaringsdeskundigen

Zoals Saskia Keuzenkamp onlangs in haar oratie treffend opmerkte, is het belangrijk om te definiëren wat we verstaan onder ‘ervaringsdeskundigen’. Ervaringsdeskundigen – in ons geval professionals in het sociale domein met een vluchtelingenachtergrond – hebben niet alleen een persoonlijke ervaring, maar hebben deze ervaring vertaald naar professionele kennis. Hun levensverhaal stelt hen in staat om deze kennis vanuit een andere positie te benaderen en vanuit andere invalshoeken te begrijpen.

Juist daarom kunnen zij een bijzondere bijdrage leveren aan de uitdaging om een meer reflectieve en dus meer inclusieve sociale structuren te bouwen voor de integratie van vluchtelingen. Deze specifieke manier om ‘met’ vluchtelingen te praten in plaats van ‘over’, biedt kans op een gelijkwaardiger gesprek en op echte vernieuwing van het debat. Maar het vergt wel dat er in het veld serieus ruimte gemaakt wordt voor ervaringsdeskundigen – lees: betaalde banen! – op posities die er toe doen.

Deze blog is geschreven door Elena Ponzoni, coördinator van de Refugee Academy en Halleh Ghorashi, de initiatiefnemer van de Refugee Academy