Eindexamen tijdens ramadan

‘Ik ga gewoon eten hoor’, roept de 17-jarige mavo-leerling Issam. ‘Ik ga echt niet examen doen met een knorrende maag, dan kan ik niet nadenken.’ Zijn even jonge vriendin Sara hoort het met afkeuring aan: ‘Smoesjes! Honger is echt geen reden om niet mee te doen aan de ramadan. Je haalt er juist kracht uit.’ Zij is dan ook van plan wel te vasten tijdens haar havo-examens.

Je moet er even een paar dagen inkomen, maar daarna is het geen probleem’

Tijdens de examens vasten of de ramadan later inhalen. Het is een keuze die elke leerling voor zichzelf moet maken, vindt Hans Huizer, directeur van de Johan de Witt Scholengroep in Den Haag. Het merendeel van de ongeveer 1.800 leerlingen op deze school is islamitisch, net als Issam en Sara. En de meeste van hen vasten elk jaar.

Ramadan

De ramadan is de negende maand van de islamitische maankalender. Doordat deze kalender ongeveer 354 dagen duurt, loopt het elk jaar tien tot twaalf dagen uit de pas met het zonnejaar. De vastenmaand begint daardoor ieder jaar ruim een week eerder. Dat de ramadan dit jaar (van 6 mei tot 5 juni) gelijk valt met de eindexamens (van 9 tot 23 mei) is uitzonderlijk.

Veel mensen doen alsof het iets negatiefs is. Maar we willen het juist graag. Het is een zege!

Een jaar geleden was er al wel een overlap. Als het aan de politieke partij Denk lag, waren de eindexamens toen verplaatst. De toenmalige staatsecretaris van onderwijs Sander Dekker (VVD) oordeelde echter dat het een individuele keuze is van leerlingen om te vasten tijdens hun eindexamens. Bovendien zou het een enorme reorganisatie van het lesjaar betekenen om de examens op te schuiven.

Afhankelijk van de examendata zal de ramadan nog een jaar of drie overlappen met de eindexamens in Nederland. Daarna zal het weer zo’n vijftig jaar niet het geval zijn. Maar gedurende het jaar zijn er natuurlijk ook andere examens op scholen en universiteiten. Een onderzoek in 2013 op de Vrije Universiteit in Amsterdam doet vermoeden dat het islamitisch vasten een negatieve invloed heeft op het examenresultaat.

Schoolprestaties

‘Ik kan me zeker minder goed concentreren tijdens het vasten’, beaamt de 16-jarige Nura, die examen gaat doen voor vmbo economie. ‘Ik kan ook alleen leren als ik kan eten.’ Tijdens de ramadan eet, drink en rook je een maand lang niet tussen zonsopkomst en zonsondergang. Dat zijn, vooral in de zomer, lange dagen. Om wel ’s avonds laat en ’s ochtends vroeg te kunnen eten, betekent het ook minder slaap. En dat heeft effect op de schoolprestaties, ondervinden ze ook op de Johan de Witt scholengroep.

Bij zware situaties mag je het vasten uitstellen. Mijn ouders vinden dat het in dit geval ook kan. Ik wil namelijk wel slagen, want ik wil door naar de havo

‘Voor leerlingen die meedoen aan de ramadan zou het beter zijn wanneer ze op een ander moment examen kunnen doen’, meent schooldirecteur Huizer. ‘Alleen is dat geen realistische optie. Het zou betekenen dat er totaal nieuwe examens gemaakt moeten worden voor een relatief kleine groep leerlingen in Nederland. Want de reeds gemaakte examens zouden niet meer gebruikt kunnen worden.’

De oplossing moet daarom binnen de geloofsgemeenschap zelf gezocht worden, vindt Huizer: ‘We hebben in voorgaande jaren gezien dat er rekening gehouden kan worden met het feit dat kinderen examen moeten doen en dan hun ramadan-verplichtingen op een ander moment inhalen of compenseren. Eigenlijk vind ik dat ook een juiste oplossing.’

Uitstellen

‘Ik ga het proberen, maar als het te moeilijk is ga ik het later inhalen’, zo is de 16-jarige mavo-scholier Osama van plan. Hij kwam nog geen drie jaar geleden vanuit Syrië naar Nederland. ‘Bij zware situaties mag je het vasten uitstellen. Mijn ouders vinden dat het in dit geval ook kan. Ik wil namelijk wel slagen, want ik wil door naar de havo.’

Uitzonderingen worden ook gemaakt voor zieken, zwangere vrouwen en vrouwen die menstrueren. ‘Ik was vorig jaar ongesteld en heb dus gewoon gegeten’, vertelt Nora. De 20-jarige vwo-leerling aan het Avicenna College in Rotterdam zakte desondanks voor haar eindexamen. ‘Dat had niets te maken met de ramadan. Ik heb faalangst. Daarvoor ben ik nu in therapie. Dit jaar hoop ik wel te slagen, zodat ik game technologie kan gaan studeren in Utrecht.’

Islamitische school

Het Avicenna College is één van twee Islamitische middelbare scholen in Nederland. ‘Het Cornelius Haga Lyceum in Amsterdam ligt onder vuur’, vertelt Wim Littooij, directeur van het Avicenna College. ‘Maar over ons is de onderwijsinspectie lovend en zijn de ouders zeer tevreden. We groeien dan ook snel.’ Dit jaar telt de school 846 leerlingen, voor volgend schooljaar hebben zich ruim 900 kinderen aangemeld.

Vier klasgenoten komen het schoolgebouw in Rotterdam uitlopen op de laatste middag voor de meivakantie. Ze dragen allemaal een hoofddoek, en bevestigen enthousiast dat ze ‘natuurlijk’ gaan vasten tijdens hun vwo-examens. Nora (19): ‘Veel mensen doen alsof het iets negatiefs is. Maar we willen het juist graag. Het is een zege!’ ‘Je moet er even een paar dagen inkomen, maar daarna is het geen probleem’, vindt haar klas- en naamgenoot. ‘Het is een oefening in zelfbeheersing. En dat we het hier met z’n allen doen, maakt het ook makkelijker.’

Het geloof staat uitzonderingen toe, maar vorig jaar hebben al onze eindexamenleerlingen gewoon gevast. We hebben geen significant verschil gezien in de examenuitslagen ten opzichte van eerdere jaren

Schooldirecteur Littooij doet niet mee aan de ramadan. ‘Ik zou het niet kunnen’, denkt hij. ‘Maar ik ben er, als christen, dan ook niet van kinds af aan mee opgegroeid. Voor onze leerlingen geldt dat wel. Zij zijn dit gewend. Ze zien er tijdens de ramadan echt niet zielig uit hoor, ze lopen op school rond met een grote lach op hun gezicht.’

Deelname aan de ramadan heeft geen merkbaar effect op de schoolprestaties, volgens de schooldirecteur. ‘Het geloof staat uitzonderingen toe, maar vorig jaar hebben al onze eindexamenleerlingen gewoon gevast. We hebben geen significant verschil gezien in de examenuitslagen ten opzichte van eerdere jaren.’ De school houdt wel rekening met de ramadan, met een speciaal rooster met kortere schooldagen. Maar voor de landelijke eindexamens geldt dat niet. ‘Dat is ook niet wenselijk’, vindt Littooij. ‘De examens verzetten zou het hele schoolprogramma in de war schoppen en alleen maar onnodige discussie op gang brengen: niet over de ramadan, maar over Islamitische mensen in Nederland. Ik hoor de rechtse partijen al weer roepen.’

Je moet het niet zien als last

Het is ook helemaal niet nodig, wat betreft de vwo-leerlingen: ‘Het is goed te doen.’ ‘Onze examens zijn toevallig allemaal aan het begin van de middag. Dat komt goed uit. Dan ga ik ’s ochtends nog weer slapen. Ik probeer zeker acht uur te slapen, en gezond te eten op de tijden dat het kan. Mijn ouders vertrouwen erop dat ik het kan’, aldus Nora. Haar naamgenoot zegt zich zelfs energieker te voelen tijdens de ramadan. Dilara: ‘Het vasten kan ook helpen bij het maken van de eindexamens’, denkt Dilara (18). ‘Je bent immers dichter bij god.’

Geslaagd

‘Je moet het niet zien als last’, vindt de 17-jarige Ines, mavo-leerling aan de Johan de Witt Scholengroep. ‘Wat is het probleem? Heb je wel eens ramadan gedaan. Het is gezellig hoor!’ De ramadan is al afgelopen wanneer de scholieren te horen krijgen of ze geslaagd zijn. ‘Dan kunnen we dus gewoon eindexamenfeest vieren, mét hapjes en drankjes’, concludeert Nora. Om er snel aan toe te voegen: ‘Zonder alcohol dan.’