Vasten is oeroud en van alle religies

Soennitische moslims zijn niet de enigen die zich tijdelijk onthouden van eten of drinken. Enig graafwerk leert dat zo ongeveer elke spirituele richting een vorm van onthouding kent. Vasten blijkt een oeroude, universele traditie, die overigens ook om gezondheidsredenen wordt gedaan.

Artikel
Religie

De Zwitserse dokter Paracelsus zei in de 16e eeuw dat vasten een voortreffelijk medicijn is: 'Het is een inwendige arts.' Om kort te gaan: vasten is er altijd geweest. Van alle bekende culturen, op de meest afgelegen plekken, is bekend dat tijdelijk honger lijden een algemeen voorkomend fenomeen is. Zo zou Pythagoras regelmatig vasten om geestelijke scherpte te behouden, en van zijn leerlingen hetzelfde verlangen. Hij was niet de enige bekende wijsgeer die zo’n dieet aanhield. Ook Hippocrates en Plato waren voorstanders. De Griekse historicus Herodotus schreef zelfs dat de oude Egyptenaren zo gezond waren ‘omdat ze drie dagen in de maand vasten’.

Worstelen met je innerlijke duivel

Vasten kent dus een lange traditie, waarbij een bekend voorbeeld uit de bijbel ook nu nog haar sporen nalaat. Jezus worstelde veertig dagen en nachten met verleidingen van de duivel terwijl hij vast in de leegte van de woestijn. ‘Zo proberen mensen, in navolging van Jezus, nog altijd via vasten dichter tot God te komen’, legt Matthieu Bemelmans uit, woordvoerder namens het Bisdom Roermond. ‘Deze traditie gaat tot de wortels van het Christendom.’ Toch gaat de traditie nog verder terug. ‘Zoals dat zo vaak gaat, werden voor-christelijke gewoontes ingepast’, weet Bemelmans. 'Het verschuift ook wel eens. Vroeger waren er bijvoorbeeld veel meer vastendagen dan nu; die heilige dagen waren toen ook echt vakantiedagen. Vandaar het woord ‘holiday’, dat die betekenis nog in zich draagt.’

Autovasten

'Katholieken willen ook weer vaker vasten'

Aan het begin van de 20e eeuw was de Katholieke Kerk wat streng, vertelt hij. Ook in de periode voor Kerstmis werd toen gevast, vanaf 11 november [Sint Maarten, red.]. Pas in de jaren zestig van de vorige eeur werd het door een veranderende tijdsgeest wat losser, wat ook minder vastendagen met zich mee bracht. Bemelmans: ‘Maar nu zie je weer een tendens dat mensen binnen onze geloofsgemeenschappen vaker willen vasten. Dat vasten gaat trouwens op allerlei manieren: zo heb je ook mensen die "autovasten". Dat houdt in dat ze de auto een bepaalde periode laten staan.’

Katholieken kennen een reguliere vastentijd die begint met de zogenoemde Aswoensdag. Het carnaval - de periode waarin mensen nog even grenzeloos kunnen genieten van al wat Gods schepping te bieden heeft - gaat daar aan vooraf en vormt een fraaie voorbode van de sobere periode die daar op volgt. ‘Er bestaat een theorie die zegt dat carnaval is ontstaan omdat men tijdens het vasten geen vlees mocht', aldus Bemelmans. 'Vandaar dat men drie dagen voorafgaand aan het vasten nog even "carne" at, zoveel als mogelijk. Of deze uitleg écht klopt, weten we niet.’

Extremer vasten

Alevitische Turken vasten weer op een andere manier dan de katholieken of soennitische moslims (hier lees je meer over alevitisme). Mustafa Tatar is bestuurslid van een Amersfoortse cemevi, een gebedshuis voor Alevitische Turken en vertelt dat zij hun eigen vastendagen hebben: ‘Wij doen niet mee aan de ramadan, maar we vasten twaalf dagen in de maand Muharrem omdat wij geloven in de zogenaamde twaalf imams. Elf daarvan zijn vermoord, de twaalfde is herrezen. We vasten om deze twaalf imams te herdenken. Na middernacht wordt er niet meer gegeten en gedronken, tot de volgende zonsondergang.’ Om de twaalf imams te symboliseren, bestaat de soep die wordt gegeten na het vasten, ashura, ook uit twaalf ingrediënten.

tibetaanse monnik

Tibetaanse monniken eten normaliter niet meer na noen

Het kan nog strenger. Karel Wevers is een volger van de Gelugpa-traditie van het Tibetaans boeddhisme. ‘Binnen de nyung nä, een bepaalde manier van vasten, wordt op de tweede vastendag 24 uur niets gegeten of gedronken en is men geheel stil. Sommigen doen dit acht keer achtereen.’ Tibetaanse monniken eten normaliter niet meer na noen [twaalf uur ’s middags, red.], weet Wevers. Dit om beter te kunnen mediteren en niet afgeleid te raken door zoiets aards als de spijsvertering.

Er zijn onthouders die nog een stap verder gaan. De zogenaamde ademhalisten leven volgens eigen zeggen van lucht, licht, warmte en liefde. Recentelijk kwam aan het licht dat er toch echt meer nodig is voor een gezond dieet: een ademhaliste uit een woongroep in Utrecht overleed na maandenlange ondervoeding en uitputting.

Effecten op het lichaam

Dat het je spiritueel verder kan helpen is één ding, maar wat doet vasten lichamelijk met je? Mary Nicolaou doet promotieonderzoek bij diverse culturele groepen over voeding en gezondheid. Ze is positief over vasten, maar wel met kanttekeningen. Ze legt eerst uit hoe het lichaam werkt bij vasten: ‘Omdat je hersenen brandstof in de vorm van glucose nodig hebben, gaat je lichaam eerst putten uit opgeslagen suikerreserves. Vervolgens gaat ze over op het afbreken van spierweefsel. Tot slot, als "last resort", wordt je vet-reservoir aangesproken.’ Dat klinkt heftig, het afbreken van spierweefsel, maar dat valt mee, zegt Nicolaou. ‘Het is erg afhankelijk van hoe je het invult. Bij gezonde mensen is dit niet echt een probleem. Als je de hele dag vast, maar daarbuiten eet je alles wat slecht is, heb je er niet zo veel aan. Maar als je de ramadan volgt en je doet dat zoals het bedoeld is, dus sober, heb je goede kans dat er positieve gezondheidseffecten optreden.' Bovendien zou je ook wat af kunnen vallen. Al is dat misschien tijdelijk.

 

Lees ook deze blogs naar aanleiding van de ramadan: