Hoe herken en voorkom je huwelijksdwang?

Download de factsheet huwelijksdwang

Voor het op tijd signaleren van huwelijksdwang is allereerst nodig dat sociaal professionals – in onderwijs, jeugdzorg en jongerenwerk – goede voorlichting geven over de rechten van jongeren. Hilde Bakker, projectleider zelfbeschikking bij KIS: ‘Op het moment dat jongeren bewust zijn van hun rechten, zullen ze waarschijnlijk eerder proberen het gesprek aan te gaan met ouders of andere betrokkenen die het beoogde huwelijk proberen af te dwingen.’ Dat huwelijksdwang bij wet verboden is, kan voor jongeren een steuntje in de rug zijn, stelt Bakker. ‘Niet dat jongeren echt aangifte gaan doen tegen hun ouders, maar het kan wel de aanleiding zijn om het gesprek te openen. Ouders zitten vaak ook gevangen in opvattingen van de familie en tradities over hoe het hoort.’

Bij vermoedens van huwelijksdwang kunnen professionals altijd Veilig Thuis raadplegen. Dit is het advies en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling, gevestigd in 26 regio’s. Ook slachtoffers, daders en omstanders kunnen terecht bij Veilig Thuis voor deskundige hulp en advies. Heb je als professional te maken met slachtoffers of heb je een vermoeden van (dreigende) huwelijksdwang? Neem voor advies contact op met het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating.

Docenten

Ook docenten kunnen een rol spelen in het signaleren van een gedwongen huwelijk. Bakker: ‘Ze zien bijvoorbeeld een lege stoel in de klas na de zomervakantie. Die lege plek kan een aanwijzing zijn dat een jongere niet is teruggekeerd van vakantie omdat hij of zij in het land van herkomst moest blijven om te trouwen.’ Het is belangrijk dat professionals in dat soort situaties contact opnemen met Veilig Thuis, het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling.

Gearrangeerd huwelijk

Lang niet bij alle huwelijken die zijn geregeld door een derde partij, is er ook sprake van huwelijksdwang. Bij een gearrangeerd huwelijk gaan bijvoorbeeld de ouders actief op zoek naar een partner voor hun zoon of dochter. Dat kan in overleg en met instemming van hun kind plaatsvinden. Volgens Bakker is het wel een glijdende schaal: ‘Soms stapt het kind in het huwelijksbootje om de relatie met de ouders goed te houden.’ De grens wordt volgens haar bereikt wanneer een zoon of dochter zich niet vrij voelt om het huwelijk te weigeren, om 'nee' te zeggen. In dat geval is er sprake van dwang en wordt een gearrangeerd huwelijk een gedwongen huwelijk.

Wet tegen huwelijksdwang

In december 2015 ging een nieuwe wet tegen huwelijksdwang in. Om te kunnen trouwen moeten allebei de aanstaande echtgenoten nu meerderjarig zijn. De in het buitenland rechtsgeldig gesloten huwelijken van minderjarigen worden alleen in Nederland erkend als de echtgenoten, op het moment dat zij in Nederland erkenning van huwelijk vragen, intussen achttien jaar zijn. Het Openbaar Ministerie (OM) kan met de nieuwe wet een huwelijk tegengaan als er duidelijk sprake is van huwelijksdwang, ook zijn er meer mogelijkheden om een gedwongen huwelijk nietig te verklaren. Een echtgenoot kan dat zelf aanvragen, maar ook het OM. Huwelijken tussen bloedverwanten in derde en vierde graad (neven en nichten) zijn verboden, tenzij de aanstaande echtgenoten bij de ambtenaar van de burgerlijke stand een verklaring hebben afgelegd dat zij vrijwillig willen trouwen. Tenslotte wordt de erkenning van in het buitenland gesloten polygame huwelijken beperkt. Lees 8 vragen en antwoorden over de wet tegen huwelijksdwang.

Religieuze huwelijken

Wanneer een imam, dominee of pandit een religieus huwelijks sluit voordat een wettelijk huwelijk is gesloten, is dat ook strafbaar. Een religieus en traditioneel huwelijk is niet rechtsgeldig in Nederland. Een huwelijk is alleen rechtsgeldig als het voor de ambtenaar van de burgerlijke stand is gesloten. Daarna kan eventueel het religieuze huwelijk plaatsvinden.

Een informeel of religieus huwelijk heeft ook nogal wat consequenties voor de partners en voor de kinderen. Er ontstaat bijvoorbeeld geen formele familieband tussen de vader en de kinderen, wat consequenties heeft voor het gezag en de erfenis. De partner heeft ook geen recht op alimentatie en pensioen. En als een van beide partners ‘echtscheiding’ wil en de andere niet, kan diegene dit tegenhouden. Dan is er sprake van ‘huwelijkse gevangenschap’.

Gevangen in een huwelijk

Huwelijkse gevangenschap is een situatie waarin iemand tegen zijn of haar wil vast blijft zitten in een religieus huwelijk, omdat het niet lukt om het huwelijk ontbonden te krijgen. Het kan gaan om een burgerlijk huwelijk waar de vrouw niet uit durft te stappen omdat ze bijvoorbeeld bang is om de kinderen kwijt te raken, voor wraak van de echtgenoot of verstoting uit de familie. Huwelijkse gevangenschap komt voornamelijk voor in religieuze huwelijken. Echtscheiding bestaat daarin formeel niet. Het gevolg van gevangen zitten in een huwelijk, kan zijn dat iemand niet een nieuwe relatie kan of durft aan te gaan, dat men niet kan reizen naar en in het buitenland en dat er problemen zijn over het gezag over de kinderen.

Huwelijkse gevangenschap is strafbaar in Nederland. Sinds 1 juli 2013 is ‘gedwongen voortzetting van huwelijken’ ook expliciet onder de strafbaarheid van het algemene dwangartikel 284 van het Wetboek van Strafrecht gebracht. Het weigeren van een scheiding geldt als een vorm van dwang, waarvoor iemand vervolgd kan worden.

Informatie voor slachtoffers