Holi, het feest van gelijkheid
Hindoes vieren dit jaar op zondag en maandag 28 en 29 maart Holi. Dit Hindoefeest wordt door de meeste Hindoes in twee dagen gevierd met Holika Dahan en Holi Phagua. Dit jaar is het anders vanwege corona. Waar Holi doorgaans zo’n uitbundig feest is, wordt het nu stil.
Geschreven door: Perdiep Ramesar
Sharmila Badloe-Mahes is achteraf gezien zo blij dat ze vorig jaar niet naar Holika Dahan in Utrecht is geweest. Corona waarde net rond in Nederland en hield toen flink huis tijdens de religieuze viering van het goede dat het kwade overwint en het nieuwe begin van alles. Bij die viering raakten velen besmet met het virus dat de wereld een jaar later nog steeds in haar greep heeft. 'Het moest zo zijn', zegt Badloe-Mahes uit Utrecht. 'We wilden onze dochter van toen nog 13 jaar graag meenemen naar de religieuze viering van Holi, maar door allerlei afspraken die uitliepen, werd het te laat en had het geen zin meer om te gaan. Achteraf gezien: gelukkig maar!'
Iedereen is gelijk
Ze wilde haar dochter meegeven hoe de religieuze kant van Holi eruit ziet. De culturele, feestelijke kant – Holi Phagua – kent ze wel: gooien met poeder, water en flink spelen met elkaar. Dat is ook waar Holi bekend om staat. Het elkaar besprenkelen met poeder in alle vrolijke kleuren die er maar voor handen zijn. Tijdens Holi is iedereen gelijk. Iedereen mag elkaar bepoederen, groot en klein, oud of jong, rijk of arm, man of vrouw, licht of donker.
Over de oorsprong van het gekleurde poeder zijn verschillende verhalen bekend. Hindoepriester pandit Amresh Sardjoe Mishre gebruikt deze vertelling. 'De goddelijke manifestatie Shri Krishna deed tegen zijn moeder beklag over zijn huidskleur. Hij vond dat zijn huidskleur donkerder was dan dat van zijn vriendin Radha. Als antwoord daarop smeerde de moeder van Shri Krishna het gezicht van Radha in met kleuren. Dit is een reden waarom tijdens Holi poeder op elkaar wordt gestrooid. Iedereen is gelijk. Geen onderscheid.'
In 2019 vierde de familie Badloe-Mahes Holi in hun grote achtertuin. 'Neefjes en nichtjes kwamen bij ons en ze hebben flink met poeder gespeeld. Holi is voor hun vooral een feestje van kleuren en spelen. Daarom staan wij ieder jaar ook stil bij het verhaal achter Holi en hebben we het er in ons gezin over. Het verhaal van de jonge Prahlad, zijn machtswellustige vader en zijn boosaardige tante.'
Het verhaal achter Holi
Pandit Sardjoe Mishre vertelt dit verhaal uit het Hindoegeschrift Vishnu Purana over Holi.
Koning Hiranyakashipu was een streng devoot van Brahma – de God van de schepping – en in zijn waanzinnig verlangen naar steeds meer macht vroeg hij Brahma hem onsterfelijk te maken. Op een dag stond Shiva – de God van vernietiging en regeneratie – voor de koning en zei: 'Koning, ik heb je gebeden aanvaard en je wens zal in vervulling gaan dat je niet gedood zult worden. Niet door een mens of door een dier, niet binnen of buiten, niet in de lucht en niet op de grond, niet overdag en niet 's avonds, niet door een wapen en ook niet door een vloek of spreuk.' Eindelijk was Hiranyakashipu tevreden: hij was immers voor zijn doen onsterfelijk geworden! Hij liet iedereen in zijn land weten dat hij niet alleen koning was, maar ook god. Vanwege zijn kracht en macht had hij verordonneerd dat alleen hij mocht worden aanbeden. Ze aanbaden hem als een god, anders werden ze gedood. De zoon van de koning, Prahlad, weigerde echter zijn vader te aanbidden. De koning ontstak in woede en zei tegen zijn zoon: 'Als je mij niet aanbidt, zul je gedood worden.' Maar de zoon antwoordde dat niet de koning, maar Vishnu - de beschermer, de God van het heelal, die waakt over het welzijn van de mensen – zijn God was. Vanaf dat moment probeerde koning Hiranyakashipu zijn zoon te doden, maar Vishnu wist dat telkens op een wonderlijke manier te voorkomen.
In het paleis woonde ook een zus van de koning: Holika. Van haar werd verteld dat ze veel (demonische) toverkunsten kende. Holika had gehoord van de ongehoorzaamheid van Prahlad en ze bedacht een boos plan, waarmee ze naar de koning ging. 'Ik zal naar uw zoon gaan en hem vertellen dat ik stiekem ook Vishnu vereer. Ik zal hem voorstellen om samen een offer aan Vishnu te brengen door met z'n tweeën op een brandstapel te klimmen. Maar zelf trek ik een onbrandbaar kleed aan, zodat alleen de ongehoorzame Prahlad zal verbranden en bewezen zal worden dat jij god bent.' De koning stemde toe in het plan. Op het volksplein op de avond van de verbranding waren veel mensen voor het paleis verzameld. Toen Holika en Prahlad op de brandstapel zaten werd het doodstil. De brandstapel werd aangestoken en enkele ogenblikken later laaiden de vlammen hoog op. Holika kwam in de vlammen om en Prahlad bleef ongedeerd. Toen verscheen Vishnu vanuit een pilaar in de gedaante van de half-leeuw/half-mens Narasimha. Hij pakte de koning Hiranyakashipu op en verscheurde hem met zijn klauwen op zijn schoot in een deuropening bij schemering. Zo kwamen de woorden waarmee Shiva de koning had gezegend uit: hij zou niet gedood worden door een mens, noch door een dier, noch binnen, noch buiten, noch in de lucht en ook niet op de grond, niet overdag en niet 's avonds, noch door een wapen, noch door een vloek of spreuk. De koning was op de schoot van Narasimha in een deuropening bij schemeravond en Vishnu kwam in de gedaante van half mens, half dier. Narashima gebruikte geen wapen, maar gewoon de klauwen van de leeuw-mens.
Holika was verbrand, haar gave had niet gewerkt. Koning Hiranyakashipu werd gedood en zijn godvrezende zoon Prahalad bleef in leven. Deze bezinningsdag, Holika Dahan, wordt door de Hindoes jaarlijks herdacht. Ze vieren dan de overwinning van het goede op het kwade, van het recht op het onrecht.
Chautaal
De Surinaams-Hindoestaanse uit Utrecht is opgegroeid met Holi van binnenuit. Haar vader was de leermeester van haar broers en de muzikanten die speciale liederen tijdens Holi musiceerden. Deze muziek wordt ‘Chautaal’ genoemd. Bij deze muziekvorm zitten mannen op de grond en slaan mini-bekkens in bepaalde ritmes tegen elkaar aan en ze worden begeleid met een trommelinstrument. Ze zingen stichtelijke liederen over de goddelijke manifestaties van Vishnu, zoals de godheden Rama en Krishna.
Ik geloof in de ontwikkeling van de traditie: alleen mannen die zingen of hele traditionele gebedsliederen is niet meer van deze tijd
'Tegenwoordig is daarin een trend te zien dat de teksten prikkelender worden en soms dubbelzinnig. De liederen zijn niet meer allemaal hele traditionele vertellingen uit de Hindoegeschriften waar veel jongeren niet meer zoveel mee hebben', vertelt Sham Hira, een actief Chautaal-lid en vooraanstaand vrijwilliger bij de organisatie en viering van Holika Dahan en Holi Phagua in Zoetermeer. Jaarlijks oefenen hij en zijn medemuzikanten vanaf januari wekelijks voor de Chautaaloptredens tijdens de Holivieringen. Van origine zijn het altijd mannen die dit doen, maar Hira heeft ook meegemaakt dat jonge vrouwen meezingen. 'Dat is een hele mooie ontwikkeling, nieuwe aanwas, of het nu een man of een vrouw is, is altijd goed. Zo zorgen we er samen voor, generaties lang, dat deze culturele traditie niet in vergetelheid raakt. Ook geloof ik in de ontwikkeling van de traditie. Het moet wel in de tijd passen en alleen mannen, of alleen hele traditionele bhajans (gebedsliederen), is niet meer van deze tijd', zegt de Zoetermeerse rijksambtenaar die zelf in zijn vrije tijd ook kleinschalige sport-, goede doelen- en muziekactiviteiten organiseert met zijn Stichting Sociaal Culturele Activiteiten Zoetermeer. Hij is op de hoogte van wat de Surinaamse Hindoestanen – in ieder geval in Zoetermeer – willen.
Geen Holiviering dit jaar
Maar dit jaar is het anders vanwege corona. Hij heeft nog met een paar jongere leden geprobeerd om hun optredens online te doen, maar de oudere leden – lees 60-plussers – zagen dat niet zitten. Ze hebben de pandit gevraagd of het erg is dat ze dit jaar de Holivieringen overslaan en de pandit zei: 'Nee, onder deze omstandigheden mag het worden overgeslagen.'
Holi, het feest dat zo uitbundig wordt gevierd met de ene dag religieuze rituelen en een verbranding van een brandstapel en de volgende dag met kleursel, poeders en muziek in parken en op pleinen in verschillende steden waar Surinaamse Hindoestanen en Indiërs wonen, is dit jaar anders. Dit jaar blijft het stil op straat.
Waarom is de datum van Holi elk jaar anders?
Volgens de Hindoekalender wordt Holi gevierd op de dag na de volle maan van de maand ‘Phaalgun’, vertelt pandit Sardjoe Mishre. Het feest is ook genoemd naar deze maand: Phagua. Op de dag van de volle maan heeft Holika Dahan plaats. Basant Panchami, Holika Dahan en Holi Phagua zijn Hindoegedenkdagen in het Hindoeïstische jaargetijde ‘Basant’ naar de lente toe. Daarom wordt Holi ook gezien als een Lentefeest.
Tekst: Perdiep Ramesar