'Ik zag mijzelf niet terug in Nederlandse foto's en verhalen over de Molukse gemeenschap'
Het is 21 maart 1951. In Rotterdam komt het eerste schip Molukse KNIL-militairen uit Surabaya, Indonesië aan. Aan boord van de SS Kota Inten is de familie van fotograaf Elizar Veerman. Hij zag zichzelf nooit terug in Nederlandse verhalen en foto’s over de Molukse gemeenschap, dus besloot hij die verhalen zelf te creëren. ‘Met Moluccan Legacies wil ik nieuwe gezichten laten zien en andere verhalen vertellen’. Voor de fotoserie Moluccan Legacies fotografeerde hij eerste tot vijfde generatie Molukkers in Nederland. ‘Sommige grootouders zaten op hetzelfde schip als mijn grootouders, dat verbindt ons.’
Van Groningen tot Limburg. Overal in Nederland legde fotograaf Elizar Veerman Molukse Nederlanders vast. Het resultaat is een tijdloze fotoserie van de huidige Molukse diaspora in Nederland. ‘Moluccan Legacies is als een eerbetoon aan mijn grootouders. Het is voor mij ook een manier om meer over de Molukse cultuur en haar geschiedenis te leren. Het is een doorlopend onderzoek: wie ben ik nou precies, wat bekent dat, hoe ziet dat eruit?’
Zo portretteerde Veerman KNIL-veteranen Simon en Frits Nussy uit Ceram. Zij werden gehuisvest in Kamp Prinsenbosch en Kazerne Woerden. ‘Wij hebben voor de Nederlandse vlag gevochten, deze geschiedenis mag nooit vergeten worden.’ Ook de jongere generatie komt in beeld. Singer-songwriter Angenita Kaya bijvoorbeeld, die tot de derde generatie behoort. ‘Onze geschiedenis en de pijn blijft, maar we zetten het om in iets nieuws. We vertellen ons verhaal op nieuwe manieren. Niet the same old story.’
Simon en Frits Nussy, KNIL-veteranen uit Ceram. Zij werden gehuisvest in Kamp Prinsenbosch en Kazerne Woerden. Simon en Frits kwamen aan met de schepen MS Georgic en Atlantis. ‘Belangrijk is dat wij en onze geschiedenis nooit vergeten worden.’
De ouders van tweelingzussen Glenda en Brenda Pattipeilohy ontmoetten elkaar in 1978 in Ambon. ‘Iedere inwoner in Nederland moet leren waaraan we onze privileges in Nederland te danken hebben. Over de ruggen van veel te veel bruine en zwarte levens en hun rijkdommen en leefgebieden.’ De zussen hopen dat alle Molukkers, maar ook zij met een soortgelijke geschiedenis, zich gerepresenteerd voelen door het Landelijk Moluks Monument. Het monument wordt een tastbare herdenkingsplek ter ere van de eerste generatie Molukkers. Het wordt een plek om te herdenken en een middel om het verhaal van de aankomst van Molukkers in Nederland te blijven vertellen. De stichting Landelijk Moluks Monument hoopt dat het monument in 2022 wordt onthuld in Rotterdam. Lees meer over het Landelijk Moluks Monument.
Producer en DJ Jamy Lageweg is 29. Ook zijn familie zat op de SS Kota Inten. Via zijn muzikaliteit voelt hij zich verbonden met zijn Molukse roots. ‘Het Molukse verhaal is oneindig. Momenteel is bij velen de acceptatie gekomen dat we het hier moeten gaan maken.’ Voor Langeweg betekent dat carrière maken binnen de muziekwereld.
Portretfoto Elizar Veerman
Waarom besloot je deze fotoserie te maken?
‘Ik hoorde mijzelf en mijn familieverhaal nooit terug in Nederlandse verhalen over de Molukse gemeenschap. Niet tijdens de geschiedenisles op school, tot aan mensen die mij vroegen wat Moluks zijn betekent. Mensen kennen de Moluks-Nederlandse geschiedenis, het koloniale verleden – en daarmee mijn familiegeschiedenis – vaak niet. Wanneer het over Molukkers gaat, gaat het vaak over de treinkaping of de aankomst in Nederland. Dat is belangrijk, maar niet het hele verhaal', aldus Veerman. Het verhaal van de Molukse gemeenschap is volgens Veerman onderbelicht. ‘Ik wil nieuwe gezichten laten zien en andere verhalen vertellen. Ook zag ik mijzelf als fotograaf en onderwerp nooit terug in het fotografielandschap in Nederland. Professionele foto’s van de Molukse gemeenschap zijn vrijwel altijd gemaakt door Nederlandse fotografen die van buitenaf meekijken.’
Wat is het doel van deze fotoserie?
'Op de korte termijn is het een introductie van de Molukse gemeenschap. Het verhaal in grote lijnen vertellen, via een aantal mensen uit de gemeenschap. Op lange termijn is het doel een tijdsbeeld creëren van de Molukse diaspora in Nederland en de gelaagdheid van deze gemeenschap laten zien. Die bestaat momenteel uit vijf generaties en is de afgelopen zeventig jaar vrij divers geworden. Ik merk dat er veel beweging is onder de jongere generaties. Er is een groter groeiend bewustzijn waarbij het huidige verhaal dat gepresenteerd wordt over de Molukse gemeenschap een stuk rijker kan worden en van binnenuit de gemeenschap zelf kan worden verteld.’
Bij Molukse gezinnen stond vroeger altijd een koffer bij de deur ‘voor als we weer teruggaan’
Welke overeenkomsten zijn er tussen de geportretteerden?
‘Ik kom door heel Nederland bij mensen thuis. Op de oppervlakte is dat iemand die je niet kent en die in een andere provincie woont’, vertelt Veerman. Dat zorgt voor bijzondere gesprekken. ‘Als je in gesprek gaat over de Molukse familiegeschiedenis, kom je er bijvoorbeeld achter dat twee generaties terug onze opa’s en oma’s op hetzelfde schip zaten. Of dat mensen uit dezelfde kampongs (dorpen) samen in een kamp in Nederland zaten. Dat soort verhalen verbinden.’
Een andere overeenkomst zijn de kisten. Bij Molukse gezinnen stond vroeger altijd een koffer bij de deur ‘voor als we weer teruggaan’. Ik ben bij veel mensen thuis geweest en inmiddels staan die koffers, vaak zijn het kisten, niet meer bij de deur, maar zijn ze opgeborgen op een mooie plek om door te geven aan de volgende generatie. Het is echt een object dat symbool staat voor de familiegeschiedenis.’
Muziek speelt daarnaast een grote rol in de Molukse cultuur en is ook een verbindende factor. ‘Als je bij Molukkers thuiskomt is er altijd wel een vader of oom die gitaar speelt. De huidige hitlijsten worden ook gedomineerd door Molukkers. Ronnie Flex en Kraantje Pappie hebben bijvoorbeeld Molukse roots’, vertel Veerman.
Angenita Kaya, beter bekend als zangeres Safa Liron, behoort tot de derde generatie. Haar familie komt van het eiland Saparua en verbleef na aankomst in Woonoord Lunetten, op het terrein van voormalig concentratiekamp Kamp Vught. ‘Het is prachtig om te zien hoe de derde en vierde generatie voor zichzelf zorgen en hoe we met elkaar kunnen praten, ook over de pijn.’
‘Muziek kan een uitlaatklep zijn als je geen andere kanalen hebt om je gevoelens te uiten. De Molukse gemeenschap is lang gemarginaliseerd geweest in Nederland en verkeerde in een positie waarin hun stem niet gehoord werd. Muziek is een middel om emoties te uiten. Dat zie je ook in zwarte gemeenschappen.’
Hoe gaat Moluccan Legacies door?
‘De campagne voor het Landelijk Moluks Monument is afgerond. Ik zet Moluccan Legacies als los project voort en ben op zoek naar nieuwe families om te portretteren. Iedereen die verbonden is met de Molukse geschiedenis of gemeenschap is welkom. Ik wil meer verhalen over de Molukse gemeenschap vertellen.’
Landelijk Moluks Monument
Het Landelijk Moluks Monument op de Lloydkade in Rotterdam is een herdenkingsmonument ter ere van de eerste generatie Molukkers, die in 1951 met twaalf scheepstransporten naar Nederland zijn overgebracht. Met historica Joaniek Vreeswijk en producent Uriël Matahelumual werkte Elizar Veerman aan de campagne voor dit monument.
Molukkers in Nederland
De Molukken (Maluku) is een eilandengroep in het oosten van de Indische Archipel, gelegen tussen (met de klok mee) Celebes, de Filipijnen, Nieuw Guinea en Timor. Na de overheersing van Japan over Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog, wilde Nederland de heerschappij over Nederlands-Indië herstellen. De Indonesiërs kwamen daar onder leiding van Soekarno in opstand. Tussen 1945 en 1949 brak er een onafhankelijkheidsoorlog uit. Molukse militairen waren in Nederlands-Indië het fundament van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Zij vochten met de Nederlanders voor het behoud van Nederlands-Indië. Maar toen de kolonie in 1949 onafhankelijk werd, was er voor deze Molukkers geen plaats meer.
Nederland had beloofd dat de Molukken een vorm van zelfbestuur zou krijgen. Maar toen op 25 april 1950 de Republik Maluku Selatan (RMS) werd uitgeroepen, deed Nederland dit af als een ‘opstand van rebellen’. De situatie in Indonesië werd voor de vierduizend KNIL-ers en hun gezinnen te gevaarlijk. Ze werden ‘tijdelijk’ naar Nederland gehaald. Op 21 maart 1951 kwam het SS Kota Inten met de eerste Molukkers aan in de Rotterdamse haven. Tot en met juni van hetzelfde jaar volgden nog elf schepen met Molukkers. In 1951 werden in totaal 12.000 Molukkers (toen nog Ambonezen genoemd) naar Nederland overgebracht. Een prettige ontvangst viel hen niet ten deel, want kort na aankomst kregen de militairen te horen dat zij uit hun functie waren ontslagen. Sommigen kregen hun ontslagbericht zelfs al tijdens de reis uitgereikt. In 1957 werd de SS Kota Inten gesloopt. Het stoomschip zou de Molukkers nooit terugbrengen. Dit jaar is het 71 jaar geleden dat de Molukkers voet op Nederlandse bodem zetten.
Auteur: Jantien Kingma
Foto's door Elizar Veerman
Meer informatie?Neem contact op met:
Dyonne van Haastert
