We zijn minder gepolariseerd dan winst Thierry Baudet doet vermoeden

Allereerst, is het nieuw, dat een populistisch-rechtse partij de poorten van het Binnenhof bestormt? Neemt de steun voor populisten toe? Nee, niet echt. Het aantal kiezers dat op rechts-populistische partijen stemt is redelijk stabiel door de tijd heen. Zeventien jaar geleden verbijsterde Pim Fortuyn de gevestigde orde al door met 26 zetels de Tweede Kamer binnen te walsen. De steun destijds voor Fortuyn is vergelijkbaar met die voor Baudet nu.

Neemt de steun voor populisten toe? Nee, niet echt

Ook de score die de PVV negen jaar geleden haalde (bijna zestien procent van de stemmen) is vergelijkbaar met die van Forum nu. Ter nuancering: de aanhang van de PVV en Forum is bij elkaar opgeteld (ruim) een vijfde deel van het electoraat. De overgrote meerderheid van de Nederlanders heeft dus op traditionele partijen gestemd.

Van links naar rechts?

Wie zijn eigenlijk de kiezers die op Forum (en PVV) hebben gestemd? Een blik op de kaart van Nederland toont dat de winst van Forum ten koste gaat van vooral SP, CDA, VVD en PVV. Vier heel uiteenlopende partijen, met uiteenlopende standpunten. Hebben al de kiezers die bijvoorbeeld van de SP naar Forum zijn gegaan dan opeens de overstap van links naar rechts gemaakt? Nee, absoluut niet. Meestal delen kiezers niet (alle) standpunten van de partij waarop ze stemmen. Ze maken hun stemkeuze ook uit sentiment.

Stemmen op gevoel

Voor veel kiezers betekenen de verkiezingen niet het rationeel afwegen van standpunten, alle stemwijzers ten spijt. De partijkeuze wordt (mede) gemaakt vanuit het gevoel dat de partij bij iemand oproept. Hoe is het anders te verklaren dat juist ondernemers en boeren, die gebaat zijn bij een open economie met open grenzen, in grote getalen voor het eurosceptische Forum hebben gekozen? Of dat Forum grote aanhang heeft gekregen in de volkswijken van Rotterdam en Den Haag, terwijl de partij een rechts sociaal-economisch beleid voorstaat?

Het midden is nog springlevend en weerbaar, ook al staat ze onder druk

De speerpunten van Forum in de afgelopen campagne (te duur klimaatbeleid, doorbreken partijkartel, geen open grenzen, eurosceptisme, beschermen Nederlandse cultuur) spreken een bepaald gevoel aan dat bij grote groepen Nederlanders leeft. Het gevoel dat niet naar hen wordt geluisterd, dat tradities onder druk staan (‘nu nemen ze ook al zwarte piet van ons af’), bedrijven worden bevoordeeld boven burgers (‘klimaatlasten komen bij de burger terecht’) et cetera. Dat mensen vanwege deze sentimenten op een partij als Forum stemmen,  wil niet zeggen dat ze het ook in alle opzichten eens zijn met de retoriek van deze partij. Integendeel: als je doorvraagt, blijken Nederlanders vaak aanzienlijk genuanceerder te denken.

Als je doorvraagt vind je nuance

Onder mijn vrienden en kennissen bevinden zich zowel GroenLinks stemmers als overtuigd D66’ers. Ik ga om met mensen die kiezen voor de ChristenUnie, de VVD of ..  Forum. Ik ben geïnteresseerd in het waaróm van standpunten en ideeën, en praat hier graag over in de kroeg met een biertje in de hand. Over de vraag of je het eigenlijk wel eens bent met de partij waarop je stemt, bijvoorbeeld.

Standpunten

En wat blijkt: mijn GroenLinks kennissen vinden de multiculturele samenleving heel verrijkend, maar maken zich toch ook wel zorgen over de mening van islamitische Nederlanders over de positie van de vrouw, de rechten van homo’s en de plaats van religie in de samenleving. En als ik FvD’ers op de man af vraag hoe ze denken over klimaat en natuur, blijken ze zich hier wel degelijk zorgen over te maken. De retoriek over ‘klimaatgekte’ en het ‘sluiten van de grenzen’ blijken ze misplaatst te vinden. Als je vraagt waarom ze dan toch op Baudet hebben gestemd, is het antwoord: ‘We hebben geen vertrouwen meer in ‘de overheid’. Het Forum appelleert sterk aan dit gevoel. Sterk genoeg om kiezers over het feit heen te laten kijken dat ze het niet met alle standpunten eens zijn.

Stevige opvattingen vanuit politici en opiniemakers worden nauwelijks gedeeld door de kiezer

Zijn mijn vrienden uitzonderingen? Nee, in tegendeel. Recente rapporten van KIS en het SCP laten een genuanceerd beeld zien: het midden is nog springlevend en weerbaar, ook al staat ze onder druk. Uit onderzoek van KIS blijkt dat Nederlanders die zich positief of negatief uiten over immigratie of culturele diversiteit, aanzienlijk genuanceerder zijn zodra ze hun standpunt toelichten. Stevige opvattingen vanuit politici en opiniemakers worden nauwelijks gedeeld. Uit onderzoek van het SCP blijkt dat de acceptatie onder Nederlanders van etnisch-culturele diversiteit en vluchtelingen in het afgelopen decennium niet is afgenomen.

Bezorgdheid neemt niet toe

De bezorgdheid dat Nederland door immigratie en open grenzen te veel van zijn eigenheid verliest blijft weliswaar overminderd hoog (55% van de Nederlanders maakt zich hier zorgen om), maar per saldo is het niet verder toegenomen. De afgelopen tien jaar is de publieke opinie over de samenleving en de politiek niet negatiever geworden, concludeert het SCP. In De Sociale Staat van Nederland (2017) stelt het SCP zelfs dat de stemming in het land in de afgelopen 25 jaar weinig is veranderd.

Conclusie: het midden blijft veerkrachtig

De opkomst van het Forum laat duidelijk zien dat er een kloof is tussen een deel van de Nederlanders en het bestuurlijke- en politieke establishment. Maar duidingen in de media zoals ‘Er woedt een onstuitbare ontevredenheid over de gevestigde orde, bij een dakloos electoraat dat alle inschikkelijkheid heeft laten varen en radicale verandering wil’ (column Telegraaf) slaan de plank volledig mis. Kiezers, inclusief de Forum-stemmers, willen geen radicale veranderingen. Ze willen vooral dat hun zorgen serieus worden genomen. Het ‘redelijke midden’ in Nederland is, ook onder Forum-stemmers, nog altijd heel veerkrachtig.

Meer weten over polarisatie en wat je er tegen kan doen? Bekijk het filmpje: