Zonder taalkennis geen participatie, en vice versa

Taallessen voor laaggeletterden die geworven worden door Taalambassadeurs, Taalmaatjes in alle soorten en maten voor mensen die het Nederlands aan het leren zijn. Doel is niet alleen om beide doelgroepen de Nederlandse taal te leren, maar hen ook te laten kennismaken met onze samenleving. Daarin spelen onderwerpen die actueel zijn in Nederland een belangrijke rol.

Nieuws voor specifieke doelgroepen is niet nieuw in Nederland. Zo zond Vluchtelingenwerk tot 2020 het Time4You-Journaal uit dat speciaal voor vluchtelingenkinderen was samengesteld, in samenwerking met het COA. Onderwerpen als de Kindertelefoon, Dodenherdenking en Bevrijdingsdag, en Koningsdag werden op eenvoudige en toegankelijke wijze uitgelegd. NT2 TV doet iets soortgelijks, dat door docenten gebruikt kan worden tijdens de lessen. Het online platform van NPO, Net in Nederland, legt de actualiteit uit in een korte slideshow.

Gewone nieuws te moeilijk

De nadruk ligt op eenvoudige taal. Het NOS Journaal brengt sinds zomer 2021 wekelijks drie onderwerpen in gemakkelijke taal, een concept dat is ontwikkeld in samenwerking met de Stichting Lezen en Schrijven. De bedoeling is dat docenten die NT1 of NT2 geven deze nieuwsitems gebruiken tijdens de lessen. ‘We willen nadrukkelijk beide doelgroepen bereiken’, zegt eindredacteur Marga van Beusekom. ‘Maar we hopen ook de mensen te bereiken die geen taalles volgen, en vooral de NT1’ers die moeilijker te vinden zijn.’ Het past bij de rol die de NOS in de media vervult, legt ze uit. ‘De NOS heeft als taak nieuws voor iedereen toegankelijk te maken. We kregen signalen dat het gewone nieuws moeilijk te volgen is voor mensen die de taal niet helemaal machtig zijn. Vandaar dat we met deze test zijn begonnen.’

We proberen thema’s te zoeken die dicht bij de mensen staan, zoals de energieprijzen

Wekelijks kiest de redactie drie onderwerpen uit het gewone journaal en monteert die uit het bestaande materiaal om tot gemakkelijk te volgen items. ‘Onderwerpen die heel erg in ontwikkeling zijn, kiezen we niet omdat deze journaals altijd later bekeken worden, in lesverband. We proberen wel thema’s te zoeken die dicht bij de mensen staan, zoals de energieprijzen. En we proberen ook altijd wat positief nieuws te brengen, een mix van zwaar en licht.’

Politiek gevoelige items uitgelegd

De teksten zijn eenvoudiger dan in het gewone journaal, ze worden ondertiteld en er wordt langzamer gesproken. ‘Als het om buitenlands nieuws gaat, leggen we uit waar het land ligt’, zegt Van Beusekom. ‘We bouwen het item met veel uitleg op. Als het bijvoorbeeld over inflatie gaat, leggen we dit woord uit. En we proberen mensen aan het woord te laten die uit eigen ervaring vertellen.’ De test loopt tot komende zomer, daarna wordt besloten of de NOS hiermee doorgaat.

Tot nu toe zijn de reacties van docenten volgens Van Beusekom enthousiast. ‘Ze zijn ontzettend blij dat het er is en vinden de manier waarop we het nieuws brengen fijn. Ze waarderen het enorm. Inhoudelijk krijgen we nooit kritiek. Soms vinden ze dat een presentator te snel praat.’ Lastige onderwerpen, zoals bijvoorbeeld abortus, worden in klassikaal verband besproken en uitgelegd, evenals politiek gevoelige items. ‘Dat is dan wel een uitdaging voor de docenten. Zo leren de cursisten ook iets over de Nederlandse cultuur.’

Nieuws in Arabisch

Niet op taal, maar volledig op nieuws gericht is het persoonlijke initiatief van de Utrechtse Amer Alomari. Sinds vijf jaar is hij te volgen op Facebook met eigen video’s over actuele onderwerpen uit het nieuws. Hij doet dit in het Arabisch, met het doel om taalgenoten die slecht Nederlands spreken informatie te geven over wat speelt in Nederland. Inmiddels heeft hij ruim 34.000 volgers.

Alomari kwam zeven jaar geleden als Syrische vluchteling naar Nederland. In zijn omgeving merkte hij dat de Nederlandse samenleving voor veel taalgenoten onbekend bleef. ‘Veel belangrijke informatie landt niet bij mijn doelgroep’, vertelt Alomari. ‘Daar strijd ik voor. Tot nu toe komt de overheid niet in actie om hen te bereiken. Als het gaat om corona, de storm of de gemeenteraadverkiezingen, de overheid neemt niet zijn verantwoordelijkheid om deze mensen te informeren.’ Alomari zegt de enige te zijn die alle persconferenties over corona in het Arabisch heeft vertaald. Hij deed dat steevast kort na het einde van zo’n conferentie. ‘Zelfs toen ik zelf corona had, was ik live. Terwijl de Nederlandse tv misschien 1 procent van de mensen bereikt, die ik bereik. Het gaat namelijk niet over taal, het gaat over vertrouwen. Zij denken anders dan de Nederlandse doelgroep. Daar zou de overheid veel meer rekening mee moeten houden.’

Ambtenaren schrijven mooie rapporten, maar ze moeten veel actiever worden om deze doelgroep te bereiken

Voor verbinding zorgen

Het aantal volgers van ‘De Brug van Amer’, zoals hij zijn pagina noemt, groeit nog steeds. ‘Ik krijg elke dag wel honderd berichtjes van volgers met vragen. Hoe pak ik de trein? Hoe zit het met aangifte doen bij de Belastingdienst? Die onderwerpen behandel ik als ervaringsdeskundige. Ook als het gaat om corona. Er heerst veel huivering rondom de vaccinaties. Ik zeg dan niet: jullie moeten je laten vaccineren. Ik vertel gewoon dat ik een prik heb gehaald en hoe het nadien met me gaat. Mijn vrouw werkt in de zorg en van haar heb ik veel informatie gekregen over hoe het bijvoorbeeld met coronapatiënten gaat.’

Alomari werkt tegenwoordig als verbinder tussen de gemeente Utrecht en nieuwkomers. ‘Ik ben de enige in het hele land met deze functie’, vertelt hij. ‘Ik ben bij alle projecten betrokken, en ook bij de adviezen aan deze doelgroep. In Syrië studeerde ik civiele techniek. Hier kan ik helaas geen bruggen bouwen, maar ik kan op deze manier wel voor verbinding zorgen.’ Zijn livestreams verzorgt hij in zijn vrije tijd. ‘Ik doe dat ’s avonds, na het werk. Soms even snel, omdat het zo acuut is, zoals die storm. Maar eigenlijk is dit niet mijn taak. De overheid zou een eigen kanaal moeten maken. Ambtenaren schrijven mooie rapporten, maar ze moeten veel meer in de praktijk gaan zitten. Veel actiever worden om deze doelgroep te bereiken.’

Taal en participatie

Marjan de Gruijter van KIS doet onderzoek op het terrein van inburgering, integratie en participatie van nieuwkomers. ‘En taal is daar natuurlijk onderdeel van.’ Taal is wel een voorwaarde voor integratie en inburgering. ‘Het is een cirkel. Enerzijds heb je taal nodig om mee te kunnen doen, te participeren. Maar je verwerft alleen maar die taal als je participeert. Het is een wisselwerking.’

Alle initiatieven op het gebied van taal en participatie noemt ze voor laaggeletterden en nieuwkomers heel belangrijk. Ze is ook blij met het initiatief van het NOS Journaal. ‘Het aardige van het NOS Journaal in gemakkelijke taal is dat het de groepen NT1 en NT2 samen bereikt. De focus ligt vaak op de nieuwkomers, terwijl we de kant van de toerusting vergeten. Dat het Journaal deze rol op zich neemt om dingen inzichtelijker te maken is een mooi initiatief.’

Je kunt niet van particuliere initiatieven verwachten dat zij alleen de brug slaan naar nieuwkomers; gemeenten en instanties moeten hier zelf ook in investeren

De Brug van Alomari vindt ze waardevol. ‘Hij heeft een mooie niche gevonden als het gaat om de actualiteit. In het algemeen is hij een cultuurverbinder, hij heeft dezelfde achtergrond en kan zich goed inleven in wat er met nieuwkomers gebeurt. Hij weet hoe de hazen in Nederland lopen en zorgt voor een begrijpelijke vertaling. Hij vertaalt niet alleen letterlijk, maar ook naar de leefwereld. Op basis van onze onderzoeken zeggen wij vaak: dit soort mensen moeten veel meer ingezet worden. Het ‘cultureel vertalen’ kan op allerlei verschillende manieren en een videokanaal kan veel mensen bereiken.’

Zelfredzame burger

De Gruijter waarschuwt ervoor dat dit soort initiatieven de overheid en organisaties niet van de plicht ontslaat om deze doelgroep te bereiken en te bedienen. ‘Je kunt niet van particuliere initiatieven verwachten dat zij alleen de brug slaan naar nieuwkomers. Gemeenten en instanties moeten hier zelf ook in investeren, bijvoorbeeld door medewerkers te trainen in cultuur-sensitieve vaardigheden. Of door samen te werken met sleutelpersonen.’

De Gruijter benadrukt dat er al veel gebeurt, bijvoorbeeld door het landelijk expertisecentrum Pharos. ‘Zij verzorgen actueel voorlichtingsmateriaal voor laaggeletterden in allerlei talen, over onder meer het coronavirus. Ook in het Nederlands. Want: het gaat niet alleen om nieuwkomers. Voor mensen die in Nederland geboren en getogen zijn, is overheidsinformatie ook niet altijd goed te volgen. Het idee van de zelfredzame burger is natuurlijk veel breder dan alleen dit taalvraagstuk.’

Foto: ANP