Inclusief samenleven begint met samen opgroeien

‘Mensen moeten eerst onderzoeken waar ze het wel over eens zijn en dan pas praten over de verschillen,’ antwoordde een leerling uit groep acht, toen ik haar vroeg hoe we om kunnen gaan met botsende meningen,’ vertelt Tessa van Velzen, adjunct-directeur bij stichting Discussiëren Kun Je Leren (DKJL): ‘Heel wijs, vond ik dat: het werkt namelijk verbindend om gemeenschappelijke waarden in kaart te brengen. Ze vormen de basis waarop we verder kunnen bouwen.’

Het project ‘Oost/Noord ontmoet’ van DKJL, waar deze leerling aan deelnam, is één van de initiatieven tegen onderwijssegregatie die aan bod komen in het nieuwe KIS-rapport ‘Samen Opgroeien’. Binnen dit project ontmoeten leerlingen uit verschillende wijken elkaar en gaan in gesprek over diversiteit en een inclusieve stad. Ook stichting De Muren Hebben Oren (DMHO) koppelt klassen uit verschillende wijken: vervolgens gaan de leerlingen samen op onderzoek naar hun familiegeschiedenissen.

Inclusief Samenleven

Dit soort initiatieven zijn bij uitstek interventies die inclusief samenleven bevorderen. ‘Inclusief samenleven’ is de nieuwe invulling van de vertrouwde letters KIS. Vanaf 1 februari staat deze afkorting niet meer voor ‘Kennisplatform Integratie & Samenleving’, maar voor ‘Kennisplatform Inclusief Samenleven’.

De term ‘inclusief’ verwijst naar de gezamenlijke inzet die nodig is om verschillen te overbruggen, sociale cohesie te bevorderen en polarisatie te voorkomen.

‘De term ‘integratie’ die in de oude naam zat, weerspiegelt niet meer de samenleving van nu,’ zo motiveert programmaleider Joline Verloove de naamswijziging. Integratie veronderstelt eenzijdigheid: nieuwkomers moeten zich aanpassen aan de samenleving. Maar dat is achterhaald, de meeste mensen met een migratieachtergrond zijn hier geboren en getogen. Bovendien is de zogenaamde ‘meerderheid’ ook geen homogene groep. Door decennia van migratie is Nederland een superdiverse samenleving geworden. De term ‘inclusief’ verwijst naar de gezamenlijke inzet die nodig is om verschillen te overbruggen, sociale cohesie te bevorderen en polarisatie te voorkomen.

Jong geleerd...

En dat is precies waar initiatieven tegen onderwijssegregatie zich op richten. Door leerlingen van verschillende scholen aan elkaar te koppelen, ontmoeten kinderen met uiteenlopende achtergronden elkaar en leren ze met elkaar in gesprek te gaan. ‘Begrip voor elkaar en kennis over elkaars levensstijl zijn voorwaarden voor sterke relaties. Door hier al jong aandacht aan te besteden, moet voorkomen worden dat relatieve segregatie zich ontwikkelt tot elkaar helemaal niet ontmoeten of tot polarisatie,’ zo staat in het rapport.

Elkaar leren begrijpen

Elkaar leren begrijpen en empathie ontwikkelen zijn belangrijke uitgangspunten van stichting De Muren Hebben Oren. De organisatie is actief in 21 klassen in Den Haag, Rijswijk, Rotterdam en Amsterdam. Leiden komt daar volgend jaar bij. ‘We koppelen twee klassen en organiseren bijeenkomsten op beide scholen,’ vertelt Marle Brouwer, zakelijk leider van DMHO: ‘De kinderen gaan samen aan de slag met hun stamboom en leren zo hoe hun persoonlijke geschiedenis deel uitmaakt van de wereldgeschiedenis. De verhalen verschillen natuurlijk per klas, maar meestal hebben we een mooie mix van kinderen wier families al lang in Nederland wonen en die dus verhalen over de oorlog meebrengen, (klein)kinderen van arbeidsmigranten en (klein)kinderen van politieke vluchtelingen uit allerlei delen van de wereld.’

We verbinden niet alleen leerlingen uit verschillende wijken, maar ook tussen verschillende generaties vindt een kruisbestuiving plaats. Deuren openen zich naar een rijkdom aan verhalen.

De leerlingen krijgen les in interviewvaardigheden en interviewen vervolgens elkaars familieleden. ‘Daar gebeurt iets magisch,’ aldus Brouwer: ‘De geschiedenis komt tot leven.’ In een eindpresentatie delen de leerlingen hun verhalen. ‘Elk kind krijgt een podium om te vertellen,’ vult bestuursvoorzitter Claartje Wesselink aan: ‘‘Dit ben ik, dit is mijn achtergrond.’ Iedereen vindt dat leuk om te doen, het geeft zelfvertrouwen. Bovendien leren ze ook de tegenvraag te stellen: ‘Hoe is dat bij jou?’ Hierdoor ontstaat onderlinge verbinding en empathie.’

Wesselink: ‘We verbinden niet alleen leerlingen uit verschillende wijken, maar ook tussen verschillende generaties vindt een kruisbestuiving plaats. Deuren openen zich naar een rijkdom aan verhalen. Tijdens de eindpresentatie zijn de geïnterviewde familieleden en de ouders aanwezig: ook zij krijgen hierdoor weer nieuwe inzichten.’

In een inclusieve samenleving kan iedereen meepraten

Binnen het project ‘Oost/Noord ontmoet’ van stichting Discussiëren Kun Je Leren ligt de focus op het aangaan en voeren van gesprekken. ‘Leerlingen krijgen masterclasses,’ vertelt Van Velzen: ‘Per masterclass staat een stelling centraal over diversiteit en inclusief samenleven, zoals bijvoorbeeld: ‘Op school kan ik zijn wie ik ben’. Kinderen versterken hun communicatieve vaardigheden en leren een constructieve discussie of dialoog te voeren. Daarna gaan leerlingen van verschillende scholen en stadsdeelbestuurders met elkaar in dialoog over de stellingen die zij in de klas hebben geoefend.’

Uit wetenschappelijk onderzoek naar onze methode blijkt dat leerlingen leren om beter te luisteren, waardoor vooroordelen afnemen.

Naast ‘Oost/Noord ontmoet’ organiseert DKJL nog veel meer projecten op het gebied van discussie, debat en dialoog voor leeftijden uiteenlopend van 6 t/m 26 jaar. Van Velzen: ‘Uit wetenschappelijk onderzoek naar onze methode blijkt dat leerlingen leren om beter te luisteren, waardoor vooroordelen afnemen.’

Kansenongelijkheid tegengaan

Bovendien helpt de methode om kansenongelijkheid – een direct gevolg van segregatie in het onderwijs - tegen te gaan. ‘Taalonderwijs gaat vaak over techniek, zoals grammatica en zinsopbouw, maar het echte belang van taalontwikkeling is dat je volwaardig mee kunt doen in de samenleving. Dat je mee kunt praten, je mening kunt geven en kritisch leert luisteren naar anderen,’ benadrukt Van Velzen: ‘Dat staat centraal in alle projecten van DKJL: praat erover, maak contact, doorbreek taboes en bespreek vooroordelen.’ 

Zowel DKJL als DMHO werken met de bovenbouw van de basisschool: groep 7 en 8. Van Velzen: ‘Het is zeker goed om jong te beginnen. Je ziet vaak dat er in groep 7 en 8 hele mooie dingen gebeuren: ze durven zich kwetsbaar op te stellen en vertellen persoonlijke verhalen. Deze ontwikkeling stagneert soms als leerlingen in de puberteit komen. Idealiter stimuleer je inlevingsvermogen en empathisch luisteren op alle leeftijden.’ 

Blijvend effect

Hebben de projecten ook blijvend effect? Van Velzen: ‘De burgerschapsmethode van DKJL is bewezen effectief. Op lange termijn kunnen kinderen beter omgaan met verschillen. We creëren een omgeving waarin kinderen durven te zeggen wat ze vinden en waar hun mening ertoe doet, dat werkt bekrachtigend. Er gebeurt vaak echt iets in de groepsdynamiek. Leerlingen leren elkaar op een nieuwe manier kennen. Dan blijkt dat stille meisje ineens heel goed te kunnen luisteren en hele scherpe opmerkingen te maken. Je ziet het zelfvertrouwen groeien. Die invloed blijft hangen.’

Dat geldt ook voor DMHO. Wesselink: ‘De interviewgesprekken maken vaak diepe indruk op de leerlingen. Zo was er een meisje met een Arabische achtergrond dat een oudere Joodse vrouw interviewde die ondergedoken heeft gezeten. In haar bedankje aan de geïnterviewde persoon schreef ze: ‘Ontzettend bedankt! Je hebt je leven met me gedeeld als een vriendin.’ Dat doet iets. Ik denk dat beiden deze ontmoeting niet snel zullen vergeten.’