Discriminatie in Nederland door de situatie in Gaza en Israël verminderen: zet in op inleving en empathie

Een van de bewezen aanpakken die discriminatie kan verminderen zoals beschreven in het dossier Wat werkt bij het verminderen van discriminatie, is inleving en empathie bevorderen. ‘Het gaat erom dat je de ander gaat zien als een mens, zoals jijzelf’, zegt KIS-onderzoeker Hanneke Felten.

Inleving en empathie: waarom werkt dat?

Het wordt vaak gezegd: we moeten ons meer inleven in elkaar. Maar waarom werkt dat? KIS heeft eerder een wetenschappelijke literatuurstudie hiernaar gedaan. Daaruit kwam naar voren dat op het moment dat je je inleeft in een ander, jouw zelfbeeld gaat overlappen met het beeld van de ander. Het beeld van de ander en van jezelf komen dichter bij elkaar. Omdat veel mensen een positieve associatie hebben met zichzelf, krijgen ze, door zich in te leven in de ander, ook een positieve associatie met de ander. KIS-onderzoeker Felten: ‘De ‘ander’ wordt door inleving eigenlijk minder anders, maar meer als jijzelf. En ervaren dat die ander niet zo anders is dan jij zelf, is juist in deze situatie heel belangrijk’. In deze animatievideo van KIS leggen we uit hoe dat werkt.

Voorwaarden voor inleving en empathie

Inleving en empathie kan op verschillende manier tot stand komen. Bijvoorbeeld door te luisteren naar een ervaringsverhaal (live of via een podcast), naar een film of theaterstuk te kijken of een boek te lezen. Om te komen tot inleving en empathie moet er voldaan worden aan een reeks van voorwaarden. Deze voorwaarden staan beschreven in het dossier Wat werkt bij het verminderen van discriminatie. Het verhaal moet bijvoorbeeld niet ‘te politiek’ zijn, want dan weigert een deel al om zich in te leven. ‘Het moet idealiter een verhaal zijn waar je als het ware ingezogen wordt’, vertelt KIS-onderzoeker Felten. Dat betekent ook dat het lang niet altijd handig is om vooraf de bedoeling uit te leggen. ‘Als je zegt: ’We gaan nu een film kijken waardoor we ons kunnen inleven in de situatie van de Palestijnen’, dan haakt een deel al meteen af’, legt Felten uit. ‘Je kunt beter gewoon beginnen, zodat mensen als het ware in het verhaal worden ‘gezogen’. Dan haken mensen minder gauw af. Denk aan het voorbeeld van Ramsey Nasr bij Khalid en Sophie. Dit gedicht met indringende beelden komt echt binnen.’

Interventies voor op school

Er zijn diverse methoden en interventies beschikbaar voor scholen, gericht op het versterken van inleving en empathie onder leerlingen ten aanzien van onder meer joden en moslims. Het doel van deze interventies is onder meer om discriminatie te verminderen waaronder antisemitisme en antimoslimracisme. Verschillende van deze interventies staan ook in de database van KIS met antidiscriminatie-interventies.

Enkele interventies uitgelicht:

• Anne Frank Stichting: Stories that Move  

Stories that Move van de Anne Frank Stichting is een gratis online tool voor onderwijs over diversiteit en discriminatie. Korte video’s van échte verhalen en ervaringen van jongeren staan hierin centraal. De toolbox bestaat uit vijf leerpaden met thema’s als: identiteit, discriminatie, verhalen uit het verleden, mediawijsheid en in actie komen. Leerlingen ouder dan 14 jaar uit het voortgezet- en beroepsonderwijs (alle niveaus) werken met de online toolbox Stories that Move. Zij worden aangemoedigd om actief te onderzoeken hoe zij tegenover de aangesneden onderwerpen staan: antisemitisme, racisme en discriminatie van lhbtiqa+ personen, moslims en Roma en Sinti. Ze voelen mee met de mensen die slachtoffer zijn van discriminatie. De interventie is erop gericht om antisemitisme, racisme en discriminatie onder jongeren te verminderen. Een van de verhalen gaat over Robin en Wael: Robin is een Joodse Nederlander en Wael een Syrisch-Palestijnse vluchteling. Beiden ervaren dat anderen hen de schuld geven voor een conflict waar zij geen verantwoordelijkheid voor hebben.

• Saïd & Lody

De een is een Marokkaanse Amsterdammer, de ander is een Joodse Amsterdammer en rabbijn. Dat zijn Saïd en Lody, een duo dat zich al meer dan 10 jaar strijdbaar inzet voor een open samenleving. Dat doen ze met name ten aanzien van schoolgaande jongeren (12 tot en met 20 jaar), vaak met een zwak zelfbeeld, die er ongefundeerde negatieve meningen over anderen op na houden op basis van etniciteit, cultuur of religie. Doel van de methode is een bijdrage leveren aan het vergroten van de weerbaarheid van deze jongeren. Hiermee wil Saïd & Lody ontsporing van jongeren (zoals discriminatie, uitsluiting, polarisering, criminalisering en radicalisering) voorkomen en tegengaan. Inmiddels zijn er ook andere duo’s actief die dezelfde methodiek gebruiken als Saïd en Lody.

• Gelijk = Gelijk? van Diversion

Gelijk = Gelijk? is een lesprogramma gericht op het voorkomen van racistisch en discriminerend gedachtegoed en gedrag. Het is ontwikkeld voor leerlingen in de bovenbouw van het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Peer educators (jonge rolmodellen) met een diversiteit aan seksuele, religieuze en/of culturele achtergronden, gaan in de klas met leerlingen in gesprek. Bijvoorbeeld een peer-educator die joods is, één die moslim is en een lhbtiqa+ persoon. De peer educators brengen niet alleen kennis over, maar treden vooral op als rolmodel. Dit doen ze door hun eigen ervaringen met discriminatie, vooroordelen en verantwoordelijkheid nemen, bespreekbaar te maken. Gelijk = Gelijk? bestaat uit een reeks van vier lessen, waarbij drie lessen worden verzorgd door de peer educators en één les door de reguliere leerkracht of docent.

Interventies in de wijk

Niet alleen op scholen maar ook in de wijk kan het thema leven. Zoals bij de lokale voetbalvereniging. In dat geval is de Fair Play workshop van de Anne Frank Stichting interessant. Want voetballers krijgen regelmatig te maken met kwetsende en discriminerende opmerkingen. De Fair Play workshop laat jongeren nadenken over hun eigen houding en keuzes. In de workshop worden zij geconfronteerd met vormen van discriminatie binnen en buiten de lijnen. Zo werken ze samen aan respect, sportiviteit en inclusie. Want voetbal verbindt, dat is het uitgangspunt van deze workshop.

Een andere interessante interventie is Vreedzame Wijk. De Vreedzame Wijk is en community-programma waarin democratisch burgerschap, een positief ontwikkelklimaat, participatie en inclusie centraal staan. Het draait om actief leren samenleven. Voorop staat het belang van actieve betrokkenheid bij de gemeenschap, het bijdragen aan het algemeen belang en het vreedzaam oplossen van conflicten. Samenleven is namelijk iets wat je kunt leren, dat is het uitgangspunt bij de Vreedzame Wijk. Met de Vreedzame Wijk is de bedoeling kinderen en jongeren te leren wat het betekent om in een democratische samenleving op te groeien. Kinderen en jongeren leren heel concreet hoe ze hun stem kunnen laten horen en hoe ze hun steentje kunnen bijdragen aan het gemeenschappelijk belang. Maar de Vreedzame Wijk richt zich niet alleen op de jeugd. Het is er ook voor de opvoeders: ouders, docenten, begeleiders, professionals en vrijwilligers. Het motto is om te verbinden.

Een derde nuttige interventie is Faith X. Deze bestaat uit een serie van workshops die ruimte biedt voor gelovige jongeren om zichzelf in relatie tot een onderwerp te onderzoeken. In de workshops komt een gemixte groep jongeren van verschillende religies bij elkaar. Het doel is ten eerste om als gelovige jongere je eigen positie, je geloof en je mening over een thema te onderzoeken, om uiteindelijk dichter bij jezelf te staan en sterker te staan. Ten tweede beoogt de workshop discriminatie en vooroordelen over andere religies, culturen en levensstijlen te verminderen. Onder andere door jongeren bij elkaar te brengen, hen op een positieve manier te laten interacteren zodat ze leren van elkaar en zich bewuster kunnen worden van wederzijdse overeenkomsten.

Gemeente als regisseur

Gemeenten hebben een belangrijke rol in de lokale aanpak van discriminatie. Zij kunnen beleid ontwikkelen en aanpakken uitzetten. Op scholen en in buurten maar bijvoorbeeld ook bij sportorganisaties, kunstinstellingen, in de zorg en in de openbare ruimte. De gemeente heeft een taak in de algemene brede bestrijding van discriminatie (zie deze handreiking van de Rijksoverheid) maar ook in het tegengaan van specifieke vormen. In de Movisie-handreiking Geen ruimte voor discriminatie wordt er specifiek ingegaan op wat een gemeente kan doen tegen moslimdiscriminatie. Dit wordt ook wel antimoslimracisme genoemd. En het gaat over wat een gemeente kan doen tegen antisemitisme. Er staan onder meer tips in en namen van zelforganisaties van moslims en joden. Felten: ‘Daarnaast kun je er ook voor kiezen om de samenwerking tussen zelforganisaties van deze twee groepen te stimuleren. Kijk naar het mooie voorbeeld #DeelDeDuif waarin zowel joodse als islamitische jongeren samen in actie komen. Die samenwerking an sich is al heel mooi, want zo leer je elkaar kennen en kun je je inleven in elkaar. En dat werkt vaak goed om vooroordelen over en weer te verminderen.’